Zasady odpowiedzialności cywilnoprawnej małżonków za zobowiązania – jakie jest ryzyko pozostawania we wspólności majątkowej

Zawarcie związku małżeńskiego, a co za tym idzie nawiązanie ścisłych relacji majątkowych z drugą osobą, może wiązać się z obawami o bezpieczeństwo finansowe, np. wtedy gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą. Małżonkowie poszukują niekiedy w takich sytuacjach rozwiązań polegających na przyjęciu innego, umownego ustroju majątkowego. To z kolei prowadzić może do pozbawienia małżeństwa ochronnej i konsolidującej funkcji ustroju ustawowego. Przed rozważeniem takich działań warto dokładnie uświadomić sobie, jakie są zasady wspólnej odpowiedzialności cywilnoprawnej (majątkowej) małżonków. Może się bowiem okazać, że ryzyko takiej odpowiedzialności wcale nie jest duże. Polskie prawo przewiduje w zasadzie dwa warianty odpowiedzialności małżonków za zobowiązania:

1. Odpowiedzialność solidarna

Odpowiedzialność solidarna małżonków polega na tym, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od nich obojga łącznie lub od każdego z osobna i to niezależnie od tego, który z małżonków zobowiązanie zaciągnął. W przypadku tym małżonkowie odpowiadają całym swoim majątkiem, a więc niewykluczona jest również odpowiedzialność majątkiem osobistym za zobowiązania drugiego małżonka. Odpowiedzialność solidarna jest niezależna od ustroju majątkowego, w którym pozostają małżonkowie – co do zasady nie można jej wyłączyć. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest wydanie przez sąd orzeczenia, wskutek którego odpowiedzialny będzie tylko jeden z małżonków.

Powyższe zasady sprawiają, że odpowiedzialność solidarna mogłaby być bardzo dotkliwa dla małżonków. Dlatego ustawodawca ogranicza ją do stosunkowo wąskiego zakresu przypadków, których istota wyraża się w osiągnięciu korzyści z zaciągnięcia zobowiązania przez całą rodzinę. Małżonkowie odpowiadają solidarnie jedynie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Chodzi tu zatem np. o zaleganie z należnościami za zakupy żywnościowe, prąd, gaz, wodę itp.

2. Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków

Ten wariant odpowiedzialności cywilnoprawnej ma większe praktyczne znaczenie. Dotyczy majątku wspólnego, a więc małżonków pozostających w ustroju wspólności (zarówno ustawowej, jak i umownej) i – co za tym idzie – jest w pewnym zakresie możliwy do uniknięcia przez zmianę ustroju majątkowego na rozdzielność. Może się jednak okazać, że posunięcie takie nie daje istotnych korzyści. Po pierwsze, ustrój umowny jest skuteczny (można się na niego powoływać) względem osób trzecich tylko wtedy, gdy zawarcie intercyzy – tj. umowy zmieniającej ustrój – było im wiadome. Po drugie, odpowiedzialność majątkiem wspólnym nie jest bezwzględna, ale zasadniczo uwarunkowana jest istotnymi przesłankami. Wierzyciel jednego z małżonków będzie mógł zaspokoić swoje roszczenia (uzyskać zapłatę) z majątku wspólnego tylko wtedy gdy:

• drugi małżonek zgodził się na zaciągnięcie zobowiązania

i

• zobowiązanie to wynika z czynności prawnej

Pierwszy z wymienionych warunków gwarantuje rodzinie bezpieczeństwo i zabezpiecza przed nielojalnymi i nieprzemyślanymi samodzielnymi działaniami finansowymi małżonka. Drugi z warunków wyłącza odpowiedzialność majątkiem wspólnym np. w przypadku zobowiązań wynikających z wyrządzenia szkody „na osobie” (np. zranienia, spowodowania uszczerbku na zdrowiu itp.).

Jeżeli wymienione wyżej warunki nie zostaną spełnione, małżonkowie ponoszą odpowiedzialność majątkiem wspólnym w znacznie ograniczonym zakresie. Obejmuje ona wtedy:

• zarobek małżonka, który jest dłużnikiem
• dochody uzyskane z jego praw autorskich
• będące składnikiem majątku wspólnego przedsiębiorstwo, o ile zobowiązanie powstało w związku z jego prowadzeniem

Omówione wyżej zasady minimalizują finansowe niebezpieczeństwa związane z pozostawaniem w ustroju wspólności ustawowej. Uzależniają bowiem ryzyko odpowiedzialności majątkowej składnikami majątku wspólnego od współdziałania małżonków.

Autor jest doktorem nauk prawnych, adwokatem. Kierownik Sekcji Prawa Rodzinnego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UKSM. Specjalizuje się w problematyce prawa rodzinnego.   

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay.com