Ustrój przymusowy – zagrożenie czy ochrona majątku

Dr Jerzy Słyk

Powszechnie wiadomo, że małżonkowie mogą kształtować swój ustrój majątkowy. Czynią to zawierając majątkową umowę małżeńską (intercyzę) lub pozostawiając ustrój, który preferuje ustawodawca (wspólność ustawową). Oprócz tych typowych sytuacji ustawodawca przewidział jednak również unormowania, które znajdują zastosowanie wyjątkowo i determinują ustrój majątkowy w sposób niezależny od woli obojga lub jednego z małżonków. W przypadkach tych mówimy o ustroju przymusowym. Jego funkcją jest ochrona majątkowych interesów małżonków wtedy, gdy ustrój wspólności ustawowej przestaje spełniać swoje zadanie. Ustrój przymusowy ma postać rozdzielności majątkowej, a więc ustroju, w którym nie powstaje majątek wspólny.

Ponieważ sytuacje, gdy utrzymywanie wspólności majątkowej będzie sprzeczne z dobrem rodziny, mogą być różnorodne, ustawodawca przewiduje kilka wariantów, w których dochodzi do ustanowienia rozdzielności przymusowej. Pierwsza grupa przypadków polega na ustanowieniu tej rozdzielności z mocy prawa, tzn. bez konieczności prowadzenia specjalnego postępowania sądowego. Ustrój przymusowy powstaje w związku z zaistnieniem jednego z następujących zdarzeń:

  • ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków;

Chodzi tu zarówno o ubezwłasnowolnienie częściowe jak i całkowite. Jest ono orzekane w związku z różnego rodzaju dysfunkcjami psychicznymi, co w zasadzie eliminuje możliwość realizacji obowiązków małżeńskich w modelowy, przewidziany w ustawie sposób.

  • ogłoszenia upadłości jednego z małżonków;

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zdarzenie to może być szczególnie niebezpieczne dla interesów majątkowych rodziny i drugiego małżonka. Zgodnie bowiem z art. 124 Prawa upadłościowego, w razie ogłoszenia upadłości osoby pozostającej w ustroju wspólności ustawowej, cały majątek wspólny wchodzi do masy upadłości. Wskutek jej podziału małżonek może otrzymać znacznie mniej niż połowę majątku wspólnego, znajdzie się zatem w gorszej sytuacji niż w przypadku zwykłego podziału majątku po ustaniu wspólności. Pozostając w związku małżeńskim z przedsiębiorcą warto zdawać sobie sprawę z tego ryzyka.

  • orzeczenia separacji przez sąd.

Jest oczywiste, że w takiej sytuacji utrzymywanie wspólności mijałoby się z jej celami.

Druga grupa przypadków ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej wiąże się z przeprowadzeniem specjalnego postępowania sądowego, w którym dochodzi do wydania wyroku ustanawiającego taki ustrój. Przede wszystkim uprawnionym do wystąpienia z takim żądaniem jest jeden z małżonków, który musi wykazać, że istnieją ważne powody do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Decyzja o podjęciu takiego kroku powinna być dobrze przemyślana. Ustanowienie rozdzielności może chronić przed niegospodarnym postępowaniem jednego z małżonków. Należy jednak pamiętać, że w konsekwencji ustanowienia rozdzielności majątkowej przestaje obowiązywać zasada, zgodnie z którą np. zarobki małżonków stanowią przedmiot wspólności. Niekiedy korzystniejszym rozwiązaniem może okazać się wystąpienie z żądaniem pozbawienia drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym lub wydania nakazu, aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej jest zatem celowe wtedy, gdy drugi małżonek w ogóle nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego, a swoim zachowaniem (np. wskutek uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy hazardu) stwarza zagrożenie dla interesów majątkowych rodziny

Drugą osobą uprawnioną do wystąpienia do sądu z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej jest wierzyciel jednego z małżonków. Jest on uprawniony do podjęcia takiego działania wtedy, gdy uprawdopodobni, że zaspokojenie jego wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego. Chodzi zatem o taką sytuację, w której majątek osobisty małżonka będącego dłużnikiem nie wystarcza na pokrycie długów, które mogłyby zostać zaspokojone z połowy majątku wspólnego przypadającej temu małżonkowi w wyniku ustania wspólności i dokonania podziału majątku wspólnego.

Na zakończenie warto zaznaczyć, że ustanowienie rozdzielności następuje z datą oznaczoną w wyroku sądu, który może określić tę datę jako wsteczną. Rozwiązanie takie może okazać się korzystne np. w przypadku, gdy małżonek występujący z żądaniem dowiedział się o nielojalnym i niegospodarnym postępowaniu już po naruszeniu interesów majątkowych rodziny.

Autor jest doktorem nauk prawnych, adwokatem. Kierownik Sekcji Prawa Rodzinnego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UKSM. Specjalizuje się w problematyce prawa rodzinnego.   

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay.com

facebook
by e-smart.pl