Uwielbiam święta Bożego Narodzenia. Przygotowujemy się do nich całą rodziną już od dwunastego listopada, czyli według tradycji staropolskiej. Gęsina na świętego Marcina była bowiem w polskiej tradycji ostatnim sytym posiłkiem przed adwentem, który trwał – jak Wielki Post – czterdzieści dni i również był czasem postu zakończonego postną Wigilią Bożego Narodzenia. 13 listopada wyrabiam także ciasto na staropolski piernik. Ciasto jest najlepsze, gdy długo poleży (2–4 tygodnie), a po upieczeniu jeszcze przynajmniej tydzień dojrzeje…

Najbardziej powszechne polskie tradycje świąteczne znane są praktycznie każdemu. Dwanaście potraw symbolizuje liczbę apostołów (to mi się nigdy nie udaje – raczej liczba potraw odpowiada wszystkim apostołom w dziejach…), chociaż historycznie było to siedem, dziewięć lub jedenaście (zawsze nieparzyście) – liczby te miały przynieść szczęście przez cały kolejny rok. Sianko pod obrusem symbolizujące stajenkę oraz biały obrus, który był znakiem czystości Maryi; dodatkowe nakrycie dla niespodziewanego wędrowca, który w wigilijną noc, jak Maria z Józefem, może zapukać do naszych drzwi, jest także symbolem pamięci o tych najbliższych, którzy odeszli. I łamanie się opłatkiem (niegdyś chlebem), jedna z najstarszych tradycji, która jest świadectwem przebaczenia, pojednania i pokory, a bez tego nie powinno się siadać przy wigilijnym stole.

Wigilijnemu opłatkowi niegdyś przypisywano magiczne właściwości. Miał domownikom zapewniać szczęście i chronić obejście przed wpływem złych mocy. Podanie opłatka zwierzętom gospodarskim miało skłonić je do mówienia ludzkim głosem, a także uchronić je przed chorobą i rzuconym urokiem (do tego celu służył specjalnie wypiekany kolorowy opłatek). Łuska wigilijnego karpia pod talerzykiem ma zapewnić dobrobyt na następny rok.

Natomiast tradycja ubierania choinek jest stosunkowo młoda i przywędrowała do nas z Alzacji, gdzie protestanci wstawiali drzewka i ubierali je ozdobami z papieru i jabłkami (w nawiązaniu do rajskiego drzewa). Początkowo choinki były wieszane pod sufitem, czubkiem do dołu. W 1611 roku niemiecka hrabina, Dorothea Sibylle von Schlesien jako pierwsza ozdobiła choinkę świeczkami. Zwyczaj ten przyjął się powszechnie w XVII wieku, rozprzestrzeniając się na inne kraje. Gwiazda na czubku oznacza gwiazdę betlejemską, bombki symbolizują rajskie owoce, a łańcuchy mają przypominać o grzechu pierworodnym i jednocześnie cementować więzi rodzinne.

W Polsce, inaczej niż w krajach anglosaskich, prezenty rozpakowuje się w Wigilię, nie w pierwszy dzień świąt.

I oczywiście mój ulubiony temat, czyli wigilijne potrawy. W moim domu rodzinnym zawsze jest czerwony barszcz z uszkami, pierogi z kapustą i grzybami, smażony karp, karp pieczony w pieczarkach, karp w galarecie, śledź w śmietanie, ryba po grecku, tradycyjna sałatka warzywna i przystawki. W domu mojego męża królowała zupa grzybowa. Więc na Wigilię jest i zupa grzybowa, i barszcz. Do tego korzenny śledź mojej ukochanej teściowej, czosnkowa sałatka z żółtego sera i najlepsze kluski z makiem w wykonaniu mojego teścia. Te połączenia zwyczajów są niezwykłe – tworzą niepowtarzalne rodzinne tradycje. Wraz z moją szwagierką (bratową męża) przywędrowały do nas pieczone, drożdżowe pierogi z kapustą i grzybami. Do tradycji mojego stołu wigilijnego dołączył także gravlax, czyli marynowany łosoś z sosem musztardowo-miodowym, „kartofel salad” oraz autorska sałatka z paluszkami krabowymi i także autorska sałatka brokułowa. Wśród polskich potraw królują: kompot wigilijny, kapusta wigilijna, kapusta z grochem, kutia, śledzie w każdej możliwej odsłonie. A święta to, oczywiście: pasztety, pieczenie (głównie wieprzowe) i bigosy.

Na koniec należałoby dodać słuchanie, a nade wszystko śpiewanie kolęd, pastorałek i piosenek świątecznych.

Tradycję tworzy każdy z nas! Twórzmy więc…

Autorka jest socjologiem familiologiem (specjalistą ds. rodziny), trenerem, działaczką na rzecz rodziny, jednym z głównych inicjatorów oraz współzałożycieli Związku Dużych Rodzin „Trzy Plus”, byłym pełnomocnikiem ministra sprawiedliwości ds. konstytucyjnych praw rodziny.

Zdjęcie ilustracyjne/pexels.com