Becikowe – jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka

            Oto prawdziwa historia z orzeczniczego życia wzięta. Pani X pewnego dnia, późnym już wieczorem źle się poczuła. Zaczęły jej dokuczać bardzo silne bóle brzucha, których nie udało się uśmierzyć żadnymi środkami przeciwbólowymi. Kiedy kobieta z bólu zaczęła niemalże tracić przytomność, wezwano pogotowie. Przybyły na miejsce lekarz po zbadaniu pacjentki orzekł, że właśnie zaczął się poród. Pani X zaprzeczała, tłumacząc że to jest absolutnie niemożliwe, gdyż nie jest w ciąży. Tej nocy urodziła się dziewczynka. Z dokumentacji medycznej, która stała się częścią akt sprawy o ustalenie prawa do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, wynikało, że Pani X była wówczas kobietą wchodzącą w okres menopauzy, z zaburzeniami hormonalnymi, zmagającą się ze znaczną otyłością. Jakkolwiek takie rzeczy dzieją się niezmiernie rzadko (ba! trudno w nie wręcz uwierzyć), mogła nie zauważyć ani też poczuć ciąży. Pani X po urodzeniu córki złożyła wniosek o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, lecz ku jej rozczarowaniu spotkała ją odmowa. Dlaczego? O tym w dalszej części niniejszego szkicu.

            W pierwszej kolejności należy bowiem wyjaśnić, że jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, uregulowana jest w przepisie art. 15b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 615), dalej: u.ś.r. Świadczenie to powszechnie zwane jest becikowym. Podobnie, jak w przypadku pozostałych świadczeń rodzinnych warunki i zasady ustalania prawa do przedmiotowego świadczenia zostały ściśle uregulowane w powyższej ustawie. Oznacza to, że organy administracji publicznej nie działają w tym zakresie w ramach uznania administracyjnego. Becikowe jest formą finansowego wsparcia udzielanego rodzicom (matce lub ojcu), opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka, przekazywanego im na podstawie decyzji administracyjnej, z tytułu urodzenia się żywego dziecka. Niestety, świadczenie to nie będzie zatem przyznane, gdy dziecko urodzi się martwe, nawet wówczas, gdy jego rodzice są wobec tej tragicznej sytuacji zmuszeni do ponoszenia uzasadnianych wydatków, związanych choćby z pogrzebem. W przypadku natomiast urodzenia się żywego dziecka, a następnie jego śmierci post factum, jednorazowa zapomoga będzie świadczeniem należnym. Bez znaczenia jest przy tym, jak długo dziecko pozostawało przy życiu.

            Przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka zostało obwarowane dwoma podstawowymi warunkami. Pierwszy z nich to kryterium dochodowe, wyznaczone kwotą 1922,00 zł w przeliczeniu na osobę w rodzinie. Drugi zaś to wymóg, który zniweczył prawo do becikowego przywołanej na wstępie Pani X. Przyznanie tej formy pomocy zostało bowiem uzależnione od spełnienia warunku, polegającego na obowiązku pozostawania kobiety pod opieką medyczną nie później niż od 10 tygodnia ciąży do porodu (art. 15b ust. 5 u.ś.r.). Jak sprecyzowano w przepisie art. 15b ust. 6 powołanej ustawy, pozostawanie pod opieką medyczną potwierdza się zaświadczeniem lekarskim lub zaświadczeniem wystawionym przez położną. Ratio legis (czyli uzasadnienie) tego przepisu sprowadzało się do tego, by wprowadzić instrument motywujący kobiety do większej dbałości o swoje zdrowie podczas ciąży.

            Przepis art. 15b ust. 5 u.ś.r. budził spory interpretacyjne. Widoczna jest zwłaszcza ewolucja poglądów judykatury – od postulowania literalnej wykładni przepisu art. 15b ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych do wskazywania na konieczność odstąpienia od wykładni językowej na rzecz celowościowej. W sprawie wypowiedział się również Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 22 listopada 2016 r. (sygn. akt SK 2/16, Dz. U. z 2016 r., poz. 2204) stwierdził, iż „art. 15 b. ust. 5 u.ś.r. powinien być rozumiany w ten sposób, że jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się żywego dziecka przysługuje także wówczas, gdy kobieta pozostawała pod opieką medyczną później niż od 10. tygodnia ciąży, a opóźnienie to wynikało z przyczyn od niej niezależnych”. Stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w orzecznictwie. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 30 czerwca 2020 r. (sygn. akt II SA/Bd 1143/19, LEX nr 3085056 ) wskazał: „W pewnych przypadkach kobieta, której nie da się zarzucić braku troski o zdrowie własne i płodu, może pozostawać pod opieką medyczną w terminie późniejszym, niż określony w art. 15b ust. 5 u.ś.r. ze względu na niezależne od niej przyczyny. Mogą to być w szczególności czynniki o charakterze biologicznym (np. brak możliwości rozpoznania ciąży w jej wczesnym etapie) bądź faktycznym (np. brak możliwości zarejestrowania się na badania lekarskie lub poddania się badaniu lekarskiemu w odpowiednim terminie). Pozbawienie matki dziecka prawa do przedmiotowej zapomogi wyłącznie ze względu na wystąpienie tego typu okoliczności, tj. okoliczności, za które matka nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności, byłoby nie tylko niezgodne z ratio legis art. 15b ust. 5 u.ś.r., lecz także prowadziłoby do naruszenia zasad konstytucyjnych”.

            Pani X jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka powinna była zatem otrzymać. Kwota niniejszego świadczenia to 1000,00 zł. Na dobry początek.

Autorka jest prawnikiem i historykiem, doktorem nauk humanistycznych. Pracuje na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jest członkiem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Toruniu, orzekającym w sprawach z zakresu pomocy społecznej.

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay..com