Zasady zarządu majątkiem wspólnym w ustroju wspólności ustawowej – kiedy należy działać razem, a kiedy samodzielnie

Pozostawanie małżonków w ustroju wspólności ustawowej, a co za tym idzie posiadanie majątku wspólnego, prowadzi do powstania wielu pytań dotyczących przede wszystkim swobody w samodzielnym dysponowaniu wspólnymi prawami – małżonkowie powinni wiedzieć do jakich działań są uprawnieni. Przed omówieniem tych zasad warto wskazać, w jaki sposób prawo rodzinne definiuje zarząd majątkiem wspólnym. Otóż jego wykonywanie obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego. Oznacza to, że regulacje prawne dotyczące zarządu mają zastosowanie do sytuacji, w których małżonek dysponuje (rozporządza, obciąża, przeprowadza remonty itp.) konkretnymi składnikami majątku.

Na małżonkach ciąży niemajątkowy obowiązek wzajemnej lojalności, który w zakresie zarządu majątkiem wspólnym przejawia się w powinności współdziałania i udzielania sobie wzajemnie informacji np. o stanie majątku wspólnego i obciążających ten majątek zobowiązaniach. Jednakże biorąc pod uwagę kryterium skuteczności (ważności) dokonywanych czynności zarządu obowiązuje prosta zasada: każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem. Innymi słowy, nawet jeśli małżonek zachowuje się nielojalnie podejmując działania bez konsultacji z drugim małżonkiem, dokonane czynności pozostają ważne względem osób trzecich.

Ponieważ opisana wyżej regulacja może w niektórych przypadkach stwarzać zagrożenie dla interesów rodziny, ustawodawca przewiduje pewne rozwiązania, które mogą łagodzić te niebezpieczeństwa.

Po pierwsze, jeżeli małżonek poweźmie wiadomość o zamierzonej przez drugiego małżonka czynności zarządu, może się jej sprzeciwić. Sprzeciw taki będzie jednak skuteczny tylko wtedy, gdy osoba trzecia, z którą dokonywana jest czynność, będzie mogła zapoznać się z nim przed dokonaniem tej czynności. Przykładowo: jeśli małżonek dowie się, że drugi małżonek zamierza kupić za wspólne pieniądze drogi samochód w określonym salonie samochodowym, może poinformować sprzedawcę o swoim sprzeciwie. Umowa nie dojdzie wtedy do skutku. Należy ponadto zastrzec, że sprzeciw nie jest dopuszczalny w bieżących sprawach życia codziennego lub przy czynnościach zmierzających do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanych w ramach działalności zarobkowej.

Po drugie, w ograniczonej liczbie konkretnych przypadków, ustawodawca wymaga jednak zgody drugiego małżonka, która warunkuje skuteczność (ważność) czynności zarządu. Wyjątki te zostały precyzyjnie określone w art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że zgoda małżonka jest wymagana przy czynnościach dotyczących nieruchomości, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal, gospodarstwa rolnego i przedsiębiorstwa. Ponadto zgoda małżonka jest wymagana do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem darowizn drobnych, przyjmowanych zwyczajowo, takich jak niewielkie prezenty okolicznościowe, kwiaty itp.

Po trzecie, ustawodawca przewidział nadzwyczajne instrumenty ingerencji sądowej, która może modyfikować opisane wyżej rozwiązania bez zmiany majątkowego ustroju małżeńskiego. Istnieją następujące możliwości:

• Małżonek może zwrócić się do sądu o wydanie zezwolenia na dokonanie czynności zarządu wtedy, gdy drugi małżonek odmawia zgody w przypadkach, gdy zgoda ta jest wymagana lub po prostu z drugim małżonkiem nie można się porozumieć.
• Małżonek może żądać, aby sąd pozbawił drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Rozstrzygnięcie takie może być potrzebne np. wtedy, gdy małżonek trwoni majątek wspólny. Pozbawienie go samodzielnego zarządu może okazać się lepszym rozwiązaniem niż np. często stosowane w praktyce żądanie zniesienia wspólności majątkowej.
• Małżonek może żądać aby sąd postanowił, że w opisanych wyżej przypadkach, w których wymagana jest zgoda małżonka na dokonanie czynności zarządu, zgoda ta będzie zastępowana zezwoleniem sądu.

Autor jest doktorem nauk prawnych, adwokatem. Kierownik Sekcji Prawa Rodzinnego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UKSM. Specjalizuje się w problematyce prawa rodzinnego.  

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay.com