Wsparcie dla uczniów. Pomoc materialna o charakterze socjalnym w formie stypendium szkolnego

Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Preambuła do ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.).

Prawo do nauki zostało zagwarantowane konstytucyjnie. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna, zaś władze publiczne są obowiązane zapewnić obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nakłada przy tym na rządzących obowiązek wspierania systemów indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów (art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.).

Powyższe zasady konstytucyjne konkretyzuje ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 1915 ze zm.), dalej: u.s.o. W Rozdziale 8a przywołanego aktu prawnego uregulowano zasady pomocy materialnej dla uczniów. Ustawodawca przewidział dwa rodzaje tejże pomocy: o charakterze socjalnym (do tej formy wsparcia zalicza się stypendium szkolne lub zasiłek szkolny) albo o charakterze motywacyjnym (w formie stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe; stypendium Prezesa Rady Ministrów; stypendium ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz stypendium ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego). Oczywiście pomoc o charakterze socjalnym i motywacyjnym nie jest względem siebie konkurencyjna, czyli uczniowi mogą zostać przyznane obie formy wsparcia. Jednakże co do zasady stypendium szkolnego nie będzie mógł otrzymać uczeń, który otrzymuje inne stypendium o charakterze socjalnym, finansowane ze środków publicznych, o czym wprost stanowi przepis art. 90d ust. 12 u.s.o. Wyjątek od tej reguły określa treść art. 90d ust. 13 tejże ustawy, stanowiąc że uczeń, który otrzymuje inne stypendium o charakterze socjalnym ze środków publicznych, może otrzymać stypendium szkolne w wysokości, która łącznie z innym stypendium o charakterze socjalnym ze środków publicznych nie przekracza dwudziestokrotności kwoty 124,00 zł (czyli wysokości zasiłku rodzinnego przysługującego dziecku w wieku od 5 do 18 lat), a w przypadku słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych – osiemnastokrotności tej kwoty.

Wydatną i systematyczną pomocą dla ucznia jest stypendium szkolne. Objęcie ucznia tą formą pomocy uzależnione jest od spełnienia dwóch kryteriów: sytuacyjnego – wyrażonego w art. 90d ust. 1 u.s.o. oraz dochodowego – określonego w art. 90d ust. 7 tejże ustawy. Pierwszy z powołanych przepisów stanowi, iż co do zasady stypendium szkolne może otrzymać uczeń znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności gdy w rodzinie tej występuje: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe. Drugi zaś zakłada, że miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 2268 ze zm.), dalej: u.p.s., czyli obecnie 600,00 zł na osobę w rodzinie. Pod uwagę bierze się przy tym dochód z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku, chyba że dochód został utracony – wówczas podstawą obliczeń jest dochód z miesiąca, w którym wniosek został złożony (art. 8 ust. 3 u.p.s.). Miesięczna wysokość dochodu ustalana jest natomiast na zasadach określonych w art. 8 ust. 3-13 u.p.s., przy czym do dochodu nie wlicza się świadczeń pomocy materialnej dla uczniów (art. 90 ust. 8 d u.s.o.).

Co ważne, celem ustawy o systemie oświaty jest pomoc uczniom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej, po to by wyrównać ich szanse edukacyjne. Sądy administracyjne konsekwentnie podkreślają, że orzekając w przedmiocie stypendium szkolnego, nie można abstrahować od celu ustawy. Ustawodawca przewidział, że stypendium szkolne może być przyznawane na wniosek rodziców lub pełnoletniego ucznia albo z urzędu. W myśl przepisu art. 90n ust. 6 u.s.o., wniosek o przyznanie stypendium szkolnego składa się do dnia 15 września danego roku szkolnego; w przypadku uczniów i słuchaczy szkół, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu lutego – do dnia 15 lutego danego roku szkolnego, zaś słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych – do dnia 15 października danego roku szkolnego. Jedynie w uzasadnionych przypadkach wniosek ten może być złożony po tym terminie. W postępowaniach administracyjnych, których przedmiotem jest ustalenie prawa do stypendium szkolnego, złożenie wniosku po terminie przez rodziców lub opiekunów prawnych ucznia (ewentualnie pełnoletniego ucznia), który istotnie znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, budzi stosunkowo najwięcej wątpliwości i kontrowersji. Są oczywiście sytuacje bezsporne, gdy zaistniały zdarzenia nadzwyczajne, takie jak nagła i ciężka choroba lub klęska żywiołowa. Jak natomiast traktować okoliczność, która przytrafia się częściej i nie jest zasadniczo oceniana w kategoriach zdarzeń nietypowych, jak choćby utrata dochodu, spowodowana zakończeniem stosunku pracy? Wszak przypadek taki rzutuje negatywnie na sytuację materialną rodziny, zmieniając ją diametralnie. Jak słusznie wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z dnia 13 sierpnia 2008 r. (sygn. akt II SA/Ol 440/08, LEX nr 504695):

Świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym mogą być przyznawane nie tylko na wniosek, ale również z urzędu, a podstawę faktyczną do wszczęcia postępowania w tym trybie może stanowić informacja o sytuacji rodzinnej i materialnej danej osoby. Organy administracji, ze względu na służebną rolę wobec obywateli, mają postępować tak, aby obywatel mógł skorzystać z przysługującego mu w świetle prawa uprawnienia.

Decyzja w przedmiocie stypendium szkolnego wydawana jest w ramach tak zwanego względnego uznania administracyjnego, zarówno w odniesieniu do wysokości, jak i czasu pobierania stypendium. Oznacza to, że jeżeli zostały spełnione warunki uprawniające do objęcia ucznia tą formą pomocy, stypendium musi zostać mu przyznane. Jednakże od organu zależy, jaka kwota będzie przekazywana na rzecz osoby uczącej się, jak również to, jak długo będzie ona z tej pomocy korzystać. Organ administracji publicznej ma przy tym możliwość dostosowania przyznawanej pomocy poprzez udzielenie jej na okres od jednego miesiąca do dziesięciu miesięcy w danym roku szkolnym (w przypadku słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 9 miesięcy w danym roku szkolnym).

Bez nadmiernej przesady będzie zatem stwierdzenie, iż wsparcie materialne uczniów będących w trudnej sytuacji życiowej i ekonomicznej zwróci się z nawiązką już w niedalekiej przyszłości.

Akty prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.).

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 1915 ze zm.).

Ustawa z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 2268 ze zm.).

Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.).

Orzecznictwo

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 13 sierpnia 2008 r. (sygn. akt II SA/Ol 440/08, LEX nr 504695).

Autorka jest prawnikiem i historykiem, doktorem nauk humanistycznych. Pracuje na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jest członkiem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Toruniu, orzekającym w sprawach z zakresu pomocy społecznej.

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay..com