Samoocena jest podstawowym konstruktem psychicznym. Stanowi, zdaniem wielu psychologów, centralny element obrazu własnej osoby. Jest ona tworem dynamicznym. Ma ogromny wpływ na przeżywanie przez ludzi szczęścia lub jego braku. Znacznie zaniżona samoocena ma negatywne konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Dlatego jest tak ważną kategorią dotyczącą dzieci i młodzieży.

Według Alana Yellowlessa, psychologa i badacza amerykańskiego, na ogólną samoocenę składają się: poczucie własnej wartości, kształtujące się przede wszystkim we wczesnych etapach życia; ujawniana samoocena, czyli ten aspekt, który prezentujemy innym;  społeczna samoocena związana z funkcjonowaniem jednostki wśród innych ludzi, ocena swojej atrakcyjności i wyglądu odnosząca się do naszej cielesności, a także kształty i waga ciała oraz ocena siebie związana z podejmowaniem różnych ról społecznych. Badacz ten zwraca szczególną uwagę na to, że zarówno przeżywane przez młodzież psychologiczne problemy, jak i zaburzenia psychiczne mogą być rozumiane jako dysfunkcjonalne sposoby radzenia sobie z niską samooceną. Uruchamia się wtedy szereg zachowań niewłaściwych, będących próbą poradzenia sobie z nią. I tak, niska samoocena może być powodem dużego zaangażowania się w naukę, podejmowania specyficznych ról społecznych, dużej koncentracji na własnym wyglądzie bądź też ascetycznego stylu życia. Gdy te zachowania nie spełnią swojej funkcji, jednostka może zacząć przejawiać objawy zaburzeń psychicznych: żywieniowych, depresji, okaleczeń, lęków czy nawet myśli samobójczych.

Jak pokazują badania, które prezentuje Daria Michalczyk (psycholog i terapeuta), poziom samooceny może zależeć od doświadczanych sukcesów lub porażek. Wysoka samoocena wzmaga koncentrowanie się na odnoszeniu sukcesów. Konsekwencją tego jest poprawa obrazu samego siebie oraz wzrost motywacji do odnoszenia kolejnych sukcesów. Jednostki o niskiej samoocenie natomiast określają swoje szanse na powodzenie jako niskie, dlatego też zadania, jakie stawiają przed sobą, charakteryzuje zaniżona aspiracja. Zazwyczaj należą one do zadań prostych oraz takich, które ograniczają element ryzyka do minimum. Także poziom wytrwałości i aktywności różni się w zależności od samooceny.

Jak wynika z badań, zwłaszcza po lockdownie, ta samoocena znacząco się obniżyła. Pojawiają się błędy w myśleniu typu: wszystko albo nic (człowiek ocenia siebie, innych ludzi oraz świat w skrajnych kategoriach); obwinianie (osoba wini wyłącznie siebie za wszystkie złe rzeczy, które jej się przytrafiają); myślenie katastroficzne (osoba przewiduje negatywne wydarzenia mające zajść w przyszłości i uważa, że wszystko potoczy się jak najgorzej); wnioskowanie na podstawie emocji (młody człowiek wyciąga wnioski na podstawie jakiegoś zdarzenia, opierając się wyłącznie na własnych emocjach, ignorując fakty); stwierdzenia typu muszę i powinienem (osoba ma sztywne poglądy na temat tego, jaki musi lub powinien być on, świat i inni ludzie); selektywna uwaga (osoba zwraca szczególną uwagę na jeden negatywny szczegół i ignoruje wszelkie pozytywne aspekty); pomijanie pozytywów (młody człowiek ignoruje pozytywne aspekty danej sytuacji i mówi sobie, że te pozytywne doświadczenia się nie liczą); nadmierne uogólnianie (młoda osoba myśli, że skoro spotkało ją coś nieprzyjemnego, to już zawsze tak będzie); wyciąganie pochopnych wniosków (człowiek uważa, że wie, co myślą inni i nie bierze pod uwagę innych możliwości lub osoba przewiduje, że w przyszłości sprawy potoczą się źle).

Samoocena odgrywa bardzo ważną rolę w życiu dzieci i młodzieży. Wpływa nie tylko na świadomość siebie, ale również wspomaga proces rozwoju w kierowaniu swoim zachowaniem przy realizacji planów oraz dążeń życiowych. Pozwala człowiekowi określić swoją tożsamość oraz zróżnicować własną osobę od otaczającego środowiska. Dlatego tak istotne jest, by wspomagać własne dzieci w kształtowaniu wysokiej samooceny.