Majątkowe ustroje małżeńskie – czym są i jak wybrać najlepszy dla siebie

Przez zawarcie związku małżeńskiego między małżonkami powstaje złożony system obowiązków i praw o charakterze majątkowym. Należy na wstępie zaznaczyć, że określenie „małżeński ustrój majątkowy” nie obejmuje ich wszystkich. Istnieją obowiązki i prawa majątkowe, które są niezależne od tego ustroju, co więcej, małżonkowie nie mogą ich modyfikować. Wśród tego rodzaju praw wymienić należy:

• obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (por. artykuł pt. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny – czy małżonkowi należą się alimenty?),
• prawo reprezentowania małżonka w sprawach tzw. zwykłego zarządu w sytuacji, gdy on sam nie może działać z uwagi na przemijającą przeszkodę,
• zasadę solidarnej odpowiedzialności małżonków za zobowiązania wynikające z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Natomiast małżeński ustrój majątkowy to system regulacji prawnych, które określają przede wszystkim przynależność praw majątkowych (np. prawa własności) w czasie trwania małżeństwa. Mówiąc językiem potocznym: majątkowy ustrój małżeński określa, co jest czyje. Decydując się na określony ustrój majątkowy należy zatem dokonać wyboru kryterium określającego przynależność praw majątkowych, które będzie najbardziej odpowiednie dla danego małżeństwa.

Biorąc pod uwagę samą treść majątkowego ustroju małżeńskiego, można wyróżnić w polskim prawie rodzinnym ustrój wspólności, ustrój rozdzielności oraz modele łączące elementy wspólności i rozdzielności. O przyjęciu jednego z tych wariantów decydują małżonkowie zawierając tzw. intercyzę tj. majątkową umowę małżeńską.

Z kolei z uwagi na sposób powstania ustroju majątkowego wyróżnić można: ustrój ustawowy, umowny i przymusowy. Pierwszy z nich powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa, o ile małżonkowie nie postanowią inaczej, tj. nie zawrą intercyzy. Ustrój umowny – jak sama nazwa wskazuje – powstaje w wyniku zawarcia umowy majątkowej. Wreszcie ustrój przymusowy, który co do treści jest ustrojem rozdzielności majątkowej, powstaje niezależnie od woli małżonka lub obojga małżonków. Następuje to albo z mocy prawa w przypadku ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków lub separacji prawnej albo wskutek orzeczenia sądowego, którego przedmiotem jest ustanowienie rozdzielności.

Każdemu z wymienionych wyżej rodzajów ustrojów majątkowych poświęcony jest osobny artykuł. W tym miejscu należy natomiast zwrócić uwagę na podstawowe informacje warunkujące trafny wybór ustroju majątkowego i dobranie go do swoich potrzeb.

Po pierwsze, jak wskazano wyżej, małżeński ustrój majątkowy określa na przyszłość zasady przynależności praw majątkowych. Natomiast nie stanowi zmiany ustroju dokonanie przesunięć majątkowych, tj. np. przeniesienie własności danej rzeczy z majątku wspólnego do osobistego lub odwrotnie (w języku potocznym mówi się niezbyt precyzyjnie o „przepisaniu majątku na żonę lub męża”). Małżonkowie, którzy chcą osiągnąć taki skutek w odniesieniu do posiadanych już praw, nie muszą zawierać intercyzy i zmieniać ustroju majątkowego. Mogą po prostu odpowiednią umową rozporządzić danym składnikiem majątkowym – analogicznie jak w przypadku rozporządzeń na rzecz osób trzecich.

Po drugie, dobór ustroju majątkowego wymaga trafnego rozpoznania celów, które on realizuje. Należy przede wszystkim pamiętać o tym, że ustrój wspólności ustawowej zabezpiecza interesy małżonka gorzej zarabiającego, który realizuje swój obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, podejmując pracę w gospodarstwie domowym i przy wychowywaniu dzieci. Co nie mniej ważne, wspólność majątkowa może stanowić istotny czynnik spajający małżeństwo. W lojalnie funkcjonującym związku posiadanie wspólnego majątku (wspólnych pieniędzy) eliminuje konieczność dokonywania ciągłych rozliczeń w zakresie środków przeznaczanych na wspólne potrzeby rodziny, a co za tym idzie, eliminuje potencjalne konflikty na tym tle. Natomiast ustrój rozdzielności majątkowej może ułatwiać prowadzenie spraw finansowych np. małżonkom, którzy chcą prowadzić równolegle własne niezależne przedsięwzięcia gospodarcze. Wbrew potocznemu przekonaniu zawarcie intercyzy o rozdzielności majątkowej nie jest jednak optymalną metodą uniknięcia odpowiedzialności za długi małżonka. W ustroju wspólności ustawowej odpowiedzialność taka i tak jest uzależniona od wyrażenia zgody na zaciągnięcie zobowiązania, a z kolei zawarcie majątkowej umowy małżeńskiej jest skuteczne względem osób trzecich, jeżeli było im wiadome.

Autor jest doktorem nauk prawnych, adwokatem. Kierownik Sekcji Prawa Rodzinnego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UKSM. Specjalizuje się w problematyce prawa rodzinnego.   

Zdjęcie ilustracyjne/Pexels.com