Majątkowa umowa małżeńska (intercyza) – co obejmuje i po co ją zawierać

Małżonkom, którzy zawierają majątkową umowę małżeńską (intercyzę), mogą przyświecać różne cele. Chęć ustanowienia innego majątkowego ustroju małżeńskiego niż ustawowy może wynikać np. ze względów gospodarczych, czyli prowadzenia przez jednego lub oboje małżonków działalności gospodarczej. Podejmując decyzję o ustanowieniu ustroju umownego, trzeba jednak przede wszystkim zdawać sobie sprawę: z czego się rezygnuje (1), jaka jest istota ustroju umownego (2) i jaką treść może mieć ten ustrój (3).

Gdy chodzi o pierwsze z wymienionych zagadnień, należy odesłać w tym miejscu do artykułu, poświęconego ustrojowi wspólności ustawowej (https://serwisrodzinny.pl/ustroj-wspolnosci-ustawowej-co-jest-czyje-w-malzenstwie/), nadmieniając jedynie, że ustrój ten pełni w rodzinie funkcję ochronną, a w szczególności chroni interesy małżonka słabiej zarabiającego, który przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny swoimi osobistymi świadczeniami. Rezygnacja z tej ochrony powinna być zatem w pełni świadoma, podyktowana wiedzą o majątkowych i niemajątkowych obowiązkach małżeńskich.

Odnosząc się do istoty ustroju umownego należy w pierwszej kolejności zaznaczyć, że potoczne stwierdzenie mówiące o „przepisaniu majątku na żonę/męża” nie odpowiada temu pojęciu. Innymi słowy: małżonkowie, którzy pozostają w ustroju ustawowym, mogą bez zmiany tego ustroju przenieść określone składniki majątku wspólnego do majątku osobistego jednego z nich i nie oznacza to zmiany ustroju. Z drugiej strony – zawarcie intercyzy ustanawiającej rozdzielność majątkową nie powoduje przeniesienia do majątku jednego z małżonków wspólnych praw. Istotą majątkowej umowy małżeńskiej jest ustanowienie na przyszłość innych niż ustawowe zasad nabywania praw majątkowych.

W ten sposób dochodzimy do trzeciego z zasygnalizowanych zagadnień: treści małżeńskiej umowy majątkowej. W świadomości społecznej jest ona często utożsamiana z ustanowieniem rozdzielności majątkowej. Tymczasem polski ustawodawca stwarza o wiele szersze możliwości dopasowywania majątkowego ustroju małżeńskiego do indywidualnych potrzeb małżonków. Można powiedzieć, że punktem wyjścia do konstruowania ustroju umownego jest wspólność ustawowa, a małżonkowie mogą:

– rozszerzyć wspólność ustawową

– ograniczyć wspólność ustawową

– ustanowić rozdzielność majątkową

– ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków

Powyżej wymieniono cztery możliwości zmiany małżeńskiego ustroju majątkowego. Wynika z nich jednak, że istnieje cała gama ustrojów umownych, w których wspólność ustawowa może być rozszerzana lub ograniczana w różnym stopniu. Nie oznacza to zupełnej swobody małżonków. Nie mogą oni wykraczać poza wskazane wyżej granice, tzn. nie mogą ustanowić ustroju majątkowego, który nie jest rozszerzeniem lub ograniczeniem wspólności, np. polegającego na tym, że wszystkie nabywane w przyszłości przedmioty miałyby należeć do jednego z małżonków. Ponadto, w odniesieniu do rozszerzania wspólności ustawodawca ustanawia pewne konkretne ograniczenia. Nie jest dopuszczalne objęcie wspólnością:

• praw, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny
• praw wynikających z tzw. wspólności łącznej – chodzi w tym przypadku o prawo do majątku spółki cywilnej
• praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (prawa do alimentów)
• wierzytelności z tytułu odszkodowania za szkodę na osobie (uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia) i zadośćuczynienia za krzywdę (wynagrodzenia tzw. szkody niemajątkowej – cierpienia, bólu)
• niewymagalnych wierzytelności o wynagrodzenie za pracę

Ograniczenie wspólności nie jest natomiast limitowane przez ustawodawcę – w praktyce małżonkowie mogą doprowadzić do jej pełnego zniesienia, ustanawiając rozdzielność majątkową. Ta ostatnia może występować w postaci rozdzielności z wyrównaniem dorobków. Ustrój ten zasługuje na osobne omówienie i jest przedmiotem innego artykułu.

Na zakończenie warto jeszcze odnieść się do często występującej w praktyce motywacji małżonków zawierających intercyzę, którzy chcą w ten sposób zabezpieczyć się przed odpowiedzialnością za długi małżonka. Otóż należy podkreślić, że intercyza nie posiada bezwzględnej skuteczności w tym zakresie. Jest ona skuteczna względem osób trzecich (kontrahentów małżonka) tylko wtedy, gdy jej zawarcie oraz jej rodzaj były im wiadome.

Autor jest doktorem nauk prawnych, adwokatem. Kierownik Sekcji Prawa Rodzinnego w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji UKSM. Specjalizuje się w problematyce prawa rodzinnego.   

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay.com