Na ratunek państwu

W jaki sposób system emerytalny wykorzystany został przez polityków do uzyskiwania dodatkowych, potężnych przychodów budżetowych? Pomysł był bardzo prosty. Wystarczyło ustalić wiek uprawniający do uzyskania emerytury na takim poziomie, którego nie dożyje większość potencjalnych emerytów.

W Niemczech, w czasach Bismarcka, emerytury otrzymywały osoby, które przekroczyły 70 lat, podczas gdy przeciętny Niemiec żył… około 45 lat! Choć w roku 1916 granica wieku emerytalnego obniżona została o 5 lat, to i tak system emerytalny, jeszcze przez kilka dziesięcioleci, pełnił rolę znakomitego dodatkowego źródła dochodów państwa. W efekcie przyrostu demograficznego po II wojnie światowej, Europa – podobnie jak niemal cały świat – wykorzystywała środki gromadzone na przyszłe emerytury do finansowania inwestycji i wspierania rozwoju gospodarki.

Demografia i „problem” długowieczności
Z biegiem lat wzrastała jednak średnia długość życia. Ekonomiści, nawet w tzw. krajach demokracji ludowej, zaczęli zauważać, że im dłużej żyje emeryt, tym większe problemy finansowe stwarza dla państwa. „Emeryci i renciści! Popierajcie partię czynem – umierajcie przed terminem!” – żartowali już kilkadziesiąt lat temu kabareciarze, ale zmiany demograficzne coraz bardziej pogarszały wyniki emerytalnego systemu. W Polsce sytuacja stała się szczególnie dramatyczna, gdy na emerytury zaczęło przechodzić pokolenie tzw. wyżu powojennego. Deficyt na kontach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rósł tym szybciej, że wraz ze wzrostem liczby emerytów, rodziło się coraz mniej dzieci, w efekcie coraz mniej młodych ludzi rozpoczynało pracę i płaciło emerytalne składki.

Reformy, czyli cięcia
Obniżka emerytur okazała się koniecznością. Jednak w związku z tym, że przekonanie potencjalnych emerytów do zgody na obniżenie przyszłych świadczeń jest zawsze zadaniem niełatwym, politycy próbowali nie upubliczniać części informacji o przewidywanych skutkach tzw. reform. Podobnie zachowywały się największe stacje telewizyjne. Zamiast informować o zmianach, emitowały filmiki reklamowe pokazujące beztroskich emerytów wypoczywających pod palmami na egzotycznych plażach.

„Czy rząd okłamywał Polaków, zapewniając o cudownych skutkach reformy? – Oczywiście, że kłamał. Nie tylko ten rząd, ale również i poprzednie rządy. O tym, że będzie katastrofa, wiedzieliśmy w 1999 roku, ale próbowaliśmy ludzi oszukać. Chcieliśmy zmniejszyć emerytury – to się udało – czyli tak zwaną stopę zastąpienia, ale wmawialiśmy ludziom, że będzie na odwrót – że emerytury będą mieli większe” – przyznał w jednym z wywiadów Robert Gwiazdowski, były szef Rady Nadzorczej ZUS.

Bismarck nie pomoże…
Ekonomiści informują nas o olbrzymich kosztach wychowania dzieci, a jednocześnie namawiają do długoterminowego inwestowania w coraz to nowe fundusze emerytalne. Jednak bez długoterminowych inwestycji w rodzinę i dzieci, żaden emerytalny system nie uchroni Polski przed demograficzną katastrofą. Większości przyszłych emerytów ani państwo, ani instytucje finansowe nie zapewnią „emerytur pod palmami”. Szansę na godną przyszłość – także ekonomiczną – mogą nam dać przede wszystkim nasze dzieci i wnuki.

Autor jest ekonomistą, wydawcą i publicystą, dziennikarzem ekonomicznym Radia Poznań, a także współtwórcą i pierwszym redaktorem naczelnym Tygodnika „Wielkopolanin”. Ojcem dwojga dzieci i dziadkiem dwóch wnuków.
 

Zdjęcie ilustracyjne/Pexels.com