Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka

Niektóre samotne mamy i niektórzy samotni ojcowie nie lubią określenia, iż są samotni, nawet gdy czasem w codzienności tę samotność odczuwają i zmagają się z nią. Wolą, gdy mówi się o nich, że są samodzielni. Warto zauważyć, że słowo to opisuje dwie postawy – ktoś jest sam, lecz jednocześnie jest dzielny. Ten heroizm jest nie do przecenienia i nie jest możliwy do przeliczenia na żadne pieniądze. Niemniej samodzielnym rodzicom szczególne wsparcie finansowe jest niewątpliwie potrzebne. W sukurs – jakkolwiek symbolicznie – przychodzi im dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka, opisany w przepisie art. 11a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 615 ze zm.), dalej: u.ś.r. Jak wprost wskazuje nazwa świadczenia, ma ono charakter uzupełniający i akcesoryjny względem świadczenia głównego, jakim jest zasiłek rodzinny. Innymi słowy przedmiotowy dodatek nie funkcjonuje samoistnie i może być przyznany wyłącznie wówczas, gdy ustalono prawo do zasiłku rodzinnego.

Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, ponieważ drugi z rodziców dziecka nie żyje, ojciec dziecka jest nieznany albo powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone (art. 11a ust. 1 u.ś.r.). O dodatek ten może ubiegać się również osoba ucząca, jeżeli jej rodzice nie żyją.

Przez osobę samotnie wychowująca dziecko, w myśl art. 3 pkt 17a u.ś.r., należy rozumieć pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostająca w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem. W tym kontekście pojawił się problem, odnoszący się do tego, jak traktować dzieci wychowujące się w rodzinach zrekonstruowanych. Z treści powołanej wyżej definicji wynika, iż warunkiem uznania danej osoby za samotnie wychowującą dziecko nie jest wychowywanie co najmniej jednego dziecka z osobą, która nie jest jego rodzicem (a jest rodzicem innych dzieci wchodzących w skład rodziny). Oznacza to, że w definicji legalnej osoby wychowującej dziecko chodzi o osobę, która wychowuje dziecko bez drugiego z rodziców tego konkretnego dziecka, na rzecz którego wnioskowany jest przedmiotowy dodatek (nie ma zaś znaczenia dla wyniku sprawy, czy w rodzinie są inne dzieci, które wnioskodawca wychowuje z ich rodzicem). Orzecznictwo sądów administracyjnych na tle przepisu art. 3 pkt 17a i art. 11a u.ś.r. wskazuje, że gdy matka – przykładowo – wychowuje dzieci wspólnie z ich biologicznym ojcem oraz dzieci pochodzące z poprzedniego związku, nie ma to znaczenia dla ustalenia, czy w stosunku do dzieci pochodzących z innego związku jest ona osobą samotnie wychowującą dziecko w rozumieniu ustawy o świadczeniach rodzinnych – taki status będzie ona bowiem posiadać (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 26 października 2010 r. sygn. akt II SA/Ol 782/10, LEX nr 612144; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 3 czerwca 2014 r., sygn. akt II SA/Łd 316/14, LEX nr 1479538 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lipca 2016 r., sygn. akt I OSK 2822/14, LEX nr 2094967). Ponadto Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 czerwca 2007 r. (sygn. akt I OSK 1494/06, LEX nr 344879) stwierdził, że:

„definicje osoby samotnie wychowującej dziecko zawarte w przepisach art. 3 pkt 17 (który utracił moc z dniem 31 grudnia 2005r.), jak i art. 3 pkt 17a wymagają spełnienia dwóch przesłanek, aby można było mówić o osobie w nich definiowanej: po pierwsze osoba musi posiadać status w przepisach tych wymieniony (…), po drugie osoba taka musi sama wychowywać dziecko, czy dzieci, tj. bez udziału drugiego rodzica tego dziecka (dzieci)”.

Celem ustawodawcy było zatem sprecyzowanie, iż chodzi o osobę, która wychowuje dziecko bez pomocy drugiego z rodziców tego dziecka, niezależnie od okoliczności, które to spowodowały.

Podstawowa kwota dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka to 193,00 zł miesięcznie na dziecko, jednakże sumaryczna kwota świadczenia wypłacana na wszystkie dzieci w rodzinie nie może przekroczyć sumy 386,00 zł. W przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80,00 zł na dziecko, nie więcej jednak niż o 160,00 zł na wszystkie dzieci. Kwota ta – obiektywnie – jest niska. Pamiętać jednakże należy, że nawet w przypadku tak ważnego świadczenia, wspierającego rodziców samodzielnych, którym jest nieporównywalnie trudniej w stosunku do rodzin pełnych, ustawodawca konsekwentnie nie rezygnuje z działania w oparciu o zasadę subsydiarności, zaś przedmiotowy dodatek wpisany jest w cały system wsparcia socjalnego.

 Akt prawny

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. j.: Dz. U. z 2022 r., poz. 615 ze zm.).

Orzecznictwo

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 lipca 2016 r. (sygn. akt I OSK 2822/14, LEX nr 2094967).

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 czerwca 2007 r. (sygn. akt I OSK 1494/06, LEX nr 344879).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 3 czerwca 2014 r. (sygn. akt II SA/Łd 316/14, LEX nr 1479538).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 26 października 2010 r. (sygn. akt II SA/Ol 782/10, LEX nr 612144).

Autorka jest prawnikiem i historykiem, doktorem nauk humanistycznych. Pracuje na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jest członkiem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Toruniu, orzekającym w sprawach z zakresu pomocy społecznej.

Zdjęcie ilustracyjne/Pexel.com