17.11 Kalendarium historyczne – dok.

dokumentacja17 listopada 322. dzień rokuSłońce w znaku Skorpiona wzeszło o godzinie 7.01, zajdzie o 15.40. Dzień będzie trwał 8 godzin i 39 minut. Imieniny obchodzą: Elżbieta, Grzegorz, Dionizy, Hugon, Roch oraz Salomea. Kalendarium historyczne:9 – Urodził się Wespazjan, cesarz rzymski od 69 roku, założyciel dynastii Flawiuszów. Zasłynął, jako reformator państwowości rzymskiej: uporządkował finanse państwa i rozpoczął przebudowę Rzymu. Za jego panowania powstało między innymi Koloseum. Zmarł 23 czerwca 79 roku. 2015. rocznica1370 – Ludwik Węgierski został królem Polski. W czasie jego 12-letniego panowania rządy w Polsce sprawowała jako regentka matka Ludwika, Elżbieta, która była córką Władysława I Łokietka i siostrą Kazimierza III Wielkiego. Ludwik na Węgrzech otrzymał przydomek „Wielki” i uchodzi za jednego z najwybitniejszych władców tego kraju. W Polsce nie był nigdy zbyt ceniony. Ludwik Węgierski urodził się 5 marca 1326 roku, zmarł 10 września 1382. 1516 – Urodził się Klemens Janicki, poeta piszący w języku łacińskim, humanista okresu odrodzenia. Napisał satyrę polityczną na upadek cnót rycerskich „Dialog o pstrokaciźnie i zmienności polskich strojów”. Oprócz tego jest autorem cyklu elegii „Variae elegiae”, epigramów ujętych w „Epigrammata” i wielokrotnie przedrukowywanych żywotów królów polskich „Vitae regum Polonorum”. Zmarł prawdopodobnie w 1543 roku. 1624 – Zmarł Jakob Böhme, niemiecki mistyk, gnostyk i filozof religii. Uważany za pierwszego filozofa piszącego po niemiecku, a nie po łacinie. Autor między innymi dzieła „Aurora, czyli Jutrzenka o poranku”. Uważany jest za ojca nowoczesnego gnostycyzmu. Urodził się 24 kwietnia 1575 roku. 400. rocznica1659 – „Pokój pirenejski” zawarty przez Hiszpanię i Francję zakończył 24-letnie walki na pograniczu francusko-hiszpańskim związane z wojną 30-letnią. Hiszpania uznała się w nim za pokonaną i oddała Francji części Artois, Luksemburga i Flandrii na północy oraz północną część Katalonii na południu. Francja zrzekła się pretensji do reszty Katalonii oraz zobowiązała się zerwać przymierze z Portugalią. Dodatkowo, dzięki małżeństwu infantki hiszpańskiej Marii Teresy z królem Francji Ludwikiem XIV, w razie wymarcia Habsburgów hiszpańskich Francja mogła objąć ich tron. 365. rocznica1749 – Urodził się Nicolas Appert, francuski wynalazca znany, jako „ojciec konserwowania”, twórca współczesnych metod konserwacji żywności, między innymi apertyzacji. Mając 31 lat został właścicielem cukierni i piekarni w Paryżu, w której eksperymentował z konserwowaniem słodyczy w cukrze, a z czasem z innymi metodami przechowywania żywności. Początkowo pakował do butelek po szampanie owoce, warzywa, mięso i zupy. W 1803 roku Appert dostarczył francuskiej marynarce wojennej pierwsze butelki z zupą, wołowiną w sosie, groszkiem i fasolą, które po trzymiesięcznym leżakowaniu podano żołnierzom. Spożywający butelkowane jedzenie byli zadowoleni z jego jakości. Nicolas Appert zmarł 3 czerwca 1841 roku. 275. rocznica1773 – Urodził się Franz Pabel, sołtys Karłowa, miejscowości w Górach Stołowych, jako pierwszy oficjalnie mianowany przewodnikiem turystycznym w Sudetach, twórca trasy turystycznej na Szczeliniec Wielki. Wykonał 665 kamiennych stopni prowadzących na niezdobyty wówczas szczyt. W 1813 uzyskał od króla Prus, Fryderyka Wilhelma III, certyfikat pierwszego w Prusach przewodnika turystycznego. Zmarł 2 czerwca 1861 roku. 1780 – Zmarł Bernardo Belotto, zwany również Canaletto, włoski malarz. W latach 1767-1780 pracował dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na zlecenie króla pracował przy dekorowaniu Zamku Ujazdowskiego, namalował we wschodnim skrzydle freski i fragmenty ornamentalne. Wraz ze swoim synem Lorenzem wykonał 14 obrazów przedstawiających antyczny Rzym. Canaletto malował również obrazy o tematyce historycznej, na przykład „Elekcja Stanisława Augusta” czy „Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu”, a także widoki Warszawy. Jego obrazy można oglądać w Zamku Królewskim i Muzeum Narodowym. Urodził się 30 stycznia 1721 roku.1796 – Zmarła cesarzowa Rosji Katarzyna II. Podziwiana przez zachodnich filozofów za mądrość, umiłowanie wiedzy, sztuki i sprzyjanie oświeceniu, nazywana przez nich „Semiramidą Północy”, w rzeczywistości rządziła niezwykle twardą ręką. Nakaz Katarzyny II z 1767 roku, definiujący zasady polityki i system prawny, zapoczątkował okres absolutyzmu oświeconego w Rosji. Uczestniczyła w rozbiorach Polski. Uważana jest za jedną z najwybitniejszych władczyń Rosji. Urodziła się 2 maja 1729 roku. 1825 – Zmarł Adam Czarnocki, znany pod pseudonimem Zorian Dołęga-Chodakowski, historyk, etnograf i archeolog, jeden z głównych prekursorów badań nad Słowiańszczyzną. Autor prac „O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem” i „Śpiewy sławiańskie pod strzechą wiejską zebrane”. Chodakowski postulował odrodzenie narodu dzięki szeroko zakrojonym badaniom nad ludem wiejskim i jego obyczajami. Urodził się 4 kwietnia 1784 roku. 1833 – Urodził się Lucjan Andrzej Rydel, lekarz okulista, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wynalazł słynne krople do oczu, znane powszechnie pod nazwą „wody profesora Rydla”. Do podawania tego specyfiku uczony zalecał stosowanie mało jeszcze wtedy rozpowszechnionej pipetki, dla której wymyślił polską nazwę „zakraplacz”. Zmarł 27 kwietnia 1895 roku. 1839 – Urodził się Henryk Stroka, powstaniec styczniowy, społecznik, patriota, poeta, pisarz, pedagog seminariów nauczycielskich w Rzeszowie i Krakowie. Autor między innymi opowiadań „Z pamiętnika powstańca”, „Niebezpieczne poselstwo” oraz dramatów „Ofiary 1863”, „Przegrana Kompania”, które wystawiano na scenach teatrów galicyjskich. Zmarł 27 sierpnia 1896 roku. 185. rocznica1847 – W Berlinie zakończył się proces wielkopolskich powstańców i działaczy niepodległościowych. Spośród 254 oskarżonych Polaków niemiecki sąd skazał 117, z czego ośmiu na karę śmierci. Uniewinniono 117 osób. 1856 – Pierwszy pochówek na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu. Był to pogrzeb kupca Lobela Sterna. Ziemia cmentarna została pobłogosławiona przez rabina Abrahama Geigera. Na cmentarzu można jednak znaleźć nagrobki o wiele starsze, bo pochodzące z cmentarzy żydowskich istniejących w średniowieczu. Nagrobki były odkrywane na przełomie poprzednich stuleci w różnych miejscach miasta i następnie przenoszone do centralnego lapidarium. Najstarszy z nich ma wyrytą datę 4 sierpnia 1203 i wzniesiony został Dawidowi, kantorowi „o głosie miłym”. Obecnie cmentarz stanowi muzeum i ma powierzchnia ponad 4,5 hektara. Znajduje się tam około 12 tysięcy nagrobków. 1863 – W czasie powstania styczniowego powstańcy pokonali oddziały rosyjskie w bitwie pod Rossoszem koło Białej Podlaskiej. 65 Moskali zginęło, a 16 wzięto do niewoli. Straty po stronie polskiej wynosiły 13 zabitych i 14 rannych. 1869 – Oficjalnie otwarto Kanał Sueski, łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym. Kanał o długości 163 kilometrów został wykopany w latach 1859-1869. Dzięki wybudowaniu Kanału Sueskiego skrócono trasę żeglugową z Londynu do Mumbaju o około 7,5 tysiąca kilometrów. Podpisana 28 października 1888 roku tak zwana konwencja konstantynopolitańska zapewnia wolną żeglugę Kanałem Sueskim w czasie wojny i pokoju wszystkim statkom i okrętom, niezależnie od ich bandery. 155. rocznica1869 – Urodził się Klemens Szeptycki, duchowny katolicki obrządku greckokatolickiego. Wnuk Aleksandra Fredry. Aresztowany przez sowieckie NKWD 5 czerwca 1947 roku został uwięziony we Lwowie, a następnie w Kijowie. Zmarł w więzieniu we Włodzimierzu nad Klaźmą 1 maja 1951 roku. W 1995 roku pośmiertnie został uhonorowany medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata i drzewkiem honorowym w Jad Waszem. Został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II 27 czerwca 2001 roku na hipodromie we Lwowie podczas mszy świętej, połączonej z beatyfikacjami męczenników Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. 155. rocznica1874 – 473 osoby zginęły na południowym Atlantyku wsktek pożaru i zatonięcia płynącego z Anglii do Nowej Zelandii statku „Cospatrick”. Statkiem, poza załogą, płynęło 429 emigrantów, w tym 177 dorosłych mężczyzn, 125 kobiet, 58 chłopców, 53 dziewcząt i 16 niemowląt. Po 10 dniach uratowano trzech rozbitków, członków załogi. 150. rocznica1878 – W Neapolu anarchista Giovanni Passannante usiłował podczas parady zasztyletować króla Włoch Humberta I. Zamach się nie udał, a napastnik został schwytany i osadzony w więzieniu. Otrzymał wyrok śmierci, który został zamieniony na dożywotnie pozbawienie wolności. Uznano go za niepoczytalnego i zamknięto w więzieniu na Elbie. 1882 – Urodził się Henryk Raabe, zoolog, działacz społeczny i polityk. Prowadził badania nad pierwotniakami, ze szczególnym uwzględnieniem organizmów chorobotwórczych. Był organizatorem i od października 1944 do września 1948 pierwszym rektorem Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, skąd został następnie usunięty jako zwolennik zachowania znacznej autonomii szkolnictwa wyższego. Zmarł 28 stycznia 1951 roku. 1888 – Urodził się Stanisław Skwarczyński, żołnierz Legionów Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, generał Wojska Polskiego. W latach 1938-1939 szef Obozu Zjednoczenia Narodowego. We wrześniu 1939 dowódca grupy operacyjnej w Armii „Prusy”. Zmarł 8 sierpnia 1981 roku. 1889 – Zmarł Juliusz Ligoń, działacz społeczny Górnego Śląska, śląski poeta ludowy, publicysta. Napisał między innymi cykl 15 dialogowych gawęd o polskim Śląsku, które zyskały sporą popularność. Urodził się 22 lutego 1823 roku. 135. rocznica1892 – W Paryżu rozpoczął się zjazd socjalistów polskich, który powołał Polską Partię Socjalistyczną. Była to jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych aż do 1948 roku. Przez niemal cały okres PRL jako samodzielna partia działała jedynie na emigracji. W 1987 powstała krajowa PPS, uważająca się za kontynuatorkę tradycji PPS XIX wieku. 1899 – Zmarł Maksymilian Kantecki, historyk, pedagog, publicysta, redaktor naczelny „Kuriera Poznańskiego”. W latach 1887-89 wziął udział w akcji wiecowej skierowanej przeciwko ostatecznemu usuwaniu języka polskiego ze szkół, ale za jego redakcji „Kurier” przeszedł całkowicie na pozycje ugodowe. Urodził się 11 października 1857 roku. 125. rocznica 1905 – Urodził się Adam Ważyk, poeta, prozaik, eseista, tłumacz. W wydrukowanym w 1955 w „Nowej Kulturze” „Poemacie dla dorosłych”, jako jeden z pierwszych z dawnych piewców komunizmu podjął próbę rozrachunku z epoką stalinizmu w Polsce, krytykując między innymi socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu w Polsce – Nową Hutę. W 1959 został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR za „wrogą postawę”. W 1964 Adam Ważyk podpisał się pod protestacyjnym „Listem 34”, przeciwstawiającym się łamaniu wolności słowa w PRL. W konsekwencji władze wydały mu zakaz współpracy z polskim radiem i z telewizją. Zmarł 13 sierpnia 1982 roku. 1908 – Urodził się Jerzy Nasierowski, sędzia, adwokat i urzędnik państwowy, działacz Polskiego Państwa Podziemnego, w latach 1945-1947 poseł do Krajowej Rady Narodowej i wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Ofiara systemu stalinowskiego. Szantażowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego popełnił samobójstwo w 1953 roku. 1913 – Urodził się Aleksander Bardini, aktor, reżyser teatralny i filmowy, pedagog. Stworzył wiele kreacji aktorskich. Za najbardziej znaczące krytycy uważają rolę Peachuma w „Operze za trzy grosze” i Giri w „Karierze Artura Ui”. Widzowie zapamiętali go z ról filmowych, między innymi w „Sprawie Gorgonowej”, „Krajobrazie po bitwie”, „Spirali” i „Dekalogu”. Pojawiał się w filmach Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego, Krzysztofa Kieślowskiego) i reżyserował przedstawienia telewizyjne. Zmarł 30 lipca 1995 roku. 1918 – Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Dwa dni później rząd ogłosił swój program, zakładający przebudowę ustroju gospodarczego i społecznego wedle doktryny socjalistycznej, zapowiadając wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej i oddanie jej w ręce ludu pracującego pod kontrolą państwową, upaństwowienie kopalń i całego przemysłu. Rząd Moraczewskiego ustąpił 16 stycznia 1919 po konsultacjach z Józefem Piłsudskim, który dążył do porozumienia z prawicą oraz uspokojenia sytuacji w niepodległej Polsce. 1920 – Weszła w życie Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska. Kompetencje władz gdańskich były w wielu dziedzinach ograniczone na rzecz Ligi Narodów, której reprezentantem był Wysoki Komisarz, i Polski, którą reprezentował Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Jeden z artykułów konstytucji zakazywał bez zgody Ligi Narodów zakładania na terenie Wolnego Miasta Gdańsk baz wojskowych, budowy fortyfikacji i wytwarzania broni. 1921 – Urodził się Mieczysław Tomaszewski, muzykolog, teoretyk, estetyk muzyki, współorganizator życia muzycznego w Bydgoszczy po II wojnie światowej, profesor i doktor honoris causa Akademii Muzycznej w Krakowie. Znawca muzyki romantycznej, autor prac poświęconych Fryderykowi Chopinowi, pieśni romantycznej i XX-wiecznym kompozytorom polskim, głównie Krzysztofowi Pendereckiemu. Zmarł 14 stycznia 2019 roku. 1921 – Inżynierowie zajmujący się teletechniką powołali Stowarzyszenie Radiotechników Polskich. Zebranie założycielskie nowego stowarzyszenia zwołała grupa inicjatywna, w skład której wchodzili inżynierowie: Kazimierz Jackowski, Józef Plebański, Władysław Heller, Jan Machcewicz i Janusz Groszkowski. Stowarzyszenie zostało zarejestrowane 31 marca 1922 roku. 1923 – W Warszawie uroczyście otwarto Transatlantycką Centralę Radiotelegraficzną. Instalacja stacji nadawczej, w tym dziesięć ponad 120-metrowych wież, znajdowała się na granicy stołecznego Bemowa i Bielan. Obszar ten od instalacji nazwany został Fortem Radiowo. Stacja odbiorcza znajdowała się w Grodzisku Mazowieckim. 1924 – Urodziła się Zofia Raciborska, aktorka, najbardziej znana z roli Pani Zosi w telewizyjnych dobranockach „Jacek i Agatka” w latach 60., gdzie użyczała głosu tytułowym bohaterom. Wystąpiła też w ponad 100 słuchowiskach Polskiego Radia, w tym między innymi w „Teatrzyku Eterek” Jeremiego Przybory. Zmarła 25 kwietnia 2004 roku. 100. rocznica1929 – Urodził się Edmund Piszcz, duchowny katolicki, arcybiskup metropolita warmiński. W Episkopacie Polski był między innymi przewodniczącym Komisji Misyjnej, Rady do spraw Migracji, Turystyki i Pielgrzymek oraz Zespołu do spraw Kontaktów z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim. Utworzył Centrum Formacji Misyjnej w Warszawie oraz zorganizował w 1992 roku Krajowy Kongres Misyjny w Częstochowie. Przez sześć lat pełnił funkcję krajowego dyrektora Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce. Od 2006 arcybiskup senior archidiecezji warmińskiej. Zmarł 2 marca 2022 roku. 95. rocznica1939 – Niemcy zamknęli Katolicki Uniwersytet Lubelski. Aresztowano około 60 studentów, z których większość wywieziono do obozów koncentracyjnych lub na roboty do Niemiec. Wielu profesorów wówczas uwięziono, rozstrzelano między innymi wybitnego cywilistę Romana Longchampsa de Bériera i teoretyka prawa Czesława Martyniaka. Pracownicy i studenci uczelni znaleźli się wśród ofiar zbrodni katyńskiej. 85. rocznica1939 – Dwa dni po pogrzebie zabitego przez Niemców studenta Jana Opletala, w czasie którego doszło do protestów przeciwko niemieckiej okupacji Czech i Moraw, z rozkazu Adolfa Hitlera zamknięto uczelnie w Czechach. Aresztowano setki czeskich studentów i wykładowców. Dziewięciu z nich zostało straconych. 85. rocznica1940 – Urodził się Luke Kelly, irlandzki pieśniarz i muzyk ludowy z Dublina, najbardziej znany, jako jeden z założycieli zespołu The Dubliners. Zmarł 20 stycznia 1984 roku. 1942 – W nocy z 16 na 17 listopada żołnierze Armii Krajowej wykoleili pięć pociągów na liniach Radom-Dęblin-Łuków-Terespol. Była to odpowiedź Armii Krajowej na represje Niemców po przeprowadzeniu w październiku pierwszej z akcji dywersyjnych przeciwko niemieckim transportom kolejowym. Celem akcji było zniszczenie torów kolejowych na trasach wyjazdowych z Warszawy i zablokowanie tego ważnego węzła komunikacyjnego. 1942 – Urodziła się Anna Seniuk, aktorka filmowa i teatralna. Od 2003 roku związana z Teatrem Narodowym w Warszawie. Znana z wielu ról filmowych, zagrała między innymi w: „Pannach z Wilka”, „Konopielce” oraz w serialu „Czterdziestolatek”. Współpracuje z Teatrem Polskiego Radia od lat 70. XX wieku. Do tej pory zagrała ponad 40 ról radiowych, wśród nich znalazły się także słuchowiska dla dzieci. 1942 – Urodził się Martin Scorsese, amerykański reżyser, scenarzysta, montażysta, aktor i producent filmowy. Laureat Oscara za reżyserię filmu „Infiltracja”, doktor honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej imienia Leona Schillera w Łodzi. Wyreżyserował też między innymi filmy: „Wściekły byk”, „Taksówkarz”, „Alicja już tu nie mieszka”. Martin Scorsese w 2014 roku zapoczątkował w Stanach Zjednoczonych cykl pokazów arcydzieł polskiej kinematografii „Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema”, które sam wytypował jako najlepsze polskie filmy. 1944 – Urodził się Danny DeVito, amerykański aktor, producent i reżyser filmowy. Grał między innymi w filmach: „Lot nad kukułczym gniazdem”, „Bliźniacy”, „Czułe słówka”, „Klejnot Nilu”, „Zaklinacz deszczu”, „Człowiek z księżyca”, „Wall Street” i „Powrót Batmana”. 80. rocznica1945 – W Teatrze imienia Stefana Jaracza w Olsztynie wystawiono pierwsze przedstawienie w języku polskim – „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej, w reżyserii Artura Młodnickiego. Pierwszy zespół artystyczny tworzyli, między innymi: Maria Homerska, Hanna Skarżanka, Eugenia Śnieżko-Szafnaglowa, Karol Adwentowicz, Jan Kurnakowicz, Stanisław Igar, Stanisław Milski i Janusz Strachocki. Jednym z pierwszych kierowników muzycznych był pianista Mirosław Dąbrowski. Ważną rolę w rozwoju Teatru odegrał dyrektor placówki, Aleksander Sewruk. 1945 – Urodził się Jerzy Kordowicz, dziennikarz radiowy, publicysta, realizator, popularyzator muzyki elektronicznej. Od 1977 z przerwami współpracuje z programem III Polskiego Radia, w którym prowadził między innymi audycje: „Studio Nagrań”, „Klasycy syntezatorów”, „Top Tlen”, „Nastroje el-muzyki” czy „Studio el-muzyki”. Był jednym ze współtwórców audycji „Nie tylko dla orłów”. Uznawany jest za najważniejszy krajowy autorytet w dziedzinie popularnej muzyki elektronicznej.1946 – Urodził się Henryk Cyganik, poeta, dziennikarz, satyryk i pisarz, redaktor „Gazety Krakowskiej”, „Gazety Południowej”, tygodnika „Dziś i Jutro”, kierownik literacki teatrów. Zajmował się popularyzacją poezji, był jurorem na przeglądach i festiwalach teatrów, wydał tomiki poezji: „Regina”, „Dopiero za pięć dwunasta”, „Święty azyl”. Napisał kilka tysięcy stron tekstów – od sztuk teatralnych, bajek dla dzieci, poprzez programy satyryczne dla kabaretów 'Pod Budą” – założonego przez Bohdana Smolenia – i „Sieroty PRL-u”, słuchowiska radiowe, opowiadania, reportaże, teksty piosenek, aż do telewizyjnych „Spotkań z Balladą”. Pomysłodawca i współzałożyciel Stowarzyszenia Literacko-Artystycznego STAL w Krakowie. Zmarł 23 lutego 2005 roku. 1949 – Urodził się Jon Avnet, amerykański producent i reżyser filmowy. Jest między innymi reżyserem filmów: „Smażone zielone pomidory”, „Fatalna namiętność”, „Powstanie”, „88 minut”, „Zawodowcy”. 75. rocznica1954 – Zmarł Tadeusz Banachiewicz, astronom i matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk. Zajmował się zagadnieniami z dziedziny: matematyki, astronomii, astrofizyki i geodezji. Do jego największych osiągnięć należy opracowanie „krakowianów”, czyli specjalnego typu macierzy stosowanych w geodezji oraz astronomii. Autor ponad 230 publikacji naukowych. Urodził się 13 lutego 1882 roku. 70. rocznica1955 – W Gdańsku konsekrowano po odbudowie kościół Mariacki. Prace trwały jednak nadal, między innymi rekonstruowano hełmy wieżyczek i dach wieży. Świątynia została zniszczona podczas walk o Gdańsk w marcu 1945, podczas ostrzału artyleryjskiego. Spłonęły drewniane konstrukcje dachów, runęło 40 procent sklepień, stopiły się niektóre dzwony, w tym największy Gratia Dei,ważący 5300 kilogramów, odlany w 1453 roku. W 1946 rozpoczęto odgruzowywanie wnętrza i zabezpieczanie filarów i zachowanych sklepień, po czym ruszyła odbudowa kościoła. 1959 – Zmarł Hector Villa-Lobos, brazylijski kompozytor, pianista-samouk, najwybitniejszy XX-wieczny kompozytor brazylijski i najsławniejszy kompozytor Ameryki Południowej, jeden z największych znawców folkloru brazylijskiego. Jego dorobek liczy około dwóch tysięcy kompozycji. Skomponował między innymi utwory fortepianowe: „Rudepoema”, „Cirandas”, „As Trés Marias”, dziewięć suit „Bachianas Brasileiras”, a także cykl czternastu utworów na rozmaite zestawy instrumentalno-wokalne „Chôros”, ukazujący różne oblicza jego ojczyzny. Urodził się 5 marca 1887 roku. 65. rocznica1960 – Zmarł Vladivoj Tomek, czechosłowacki przywódca antykomunistycznej grupy zbrojnej w okresie powojennym. Grupa prowadziła na początku działalność propagandową, ale od 1951 roku także akcje zbrojne – planowano napady na funkcjonariuszy służb państwowych i akcje wysadzania budynków, między innymi gmachu partii komunistycznej w Pradze. W grudniu 1959 członków grupy aresztowano, a przywódca Vladivoj Tomek został skazany na karę śmierci i rozstrzelany. Urodził się 9 czerwca 1933 roku. 1962 – Zmarł Stanisław Mielech, żołnierz Legionów Polskich, piłkarz, trener piłkarski, jeden z założycieli Legii Warszawa. Brał udział w historycznym, pierwszym meczu międzypaństwowym polskiej kadry. 18 grudnia 1921 Polska przegrała w Budapeszcie z Węgrami 0:1, a Stanisław Mielech był wówczas graczem Cracovii. Karierę piłkarską zakończył w wieku 33 lat. Następnie publikował w prasie, między innymi w „Przeglądzie Sportowym” i „Życiu Warszawy”. Napisał kilka książek o tematyce sportowej. Urodził się 29 kwietnia 1894 roku. 1966 – Utworzono Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu – UNIDO. Działalność rozpoczęła 1 stycznia 1967 roku, siedzibę ma w Wiedniu. Jej zadaniem jest między innymi organizowanie współpracy regionalnej i krajowej pomocy przy modernizacji przemysłu oraz wypracowywanie nowych koncepcji rozwoju ekonomicznego. Do UNIDO należy również Polska. 1968 – Zmarł Antoni Marczyński, pisarz, autor scenariuszy do filmów: „Szpieg w masce” i „Biała trucizna”, książek o tematyce sensacyjnej i fantastycznonaukowej: „Czarci jar”, „Zegar śmierci”, „Perła Szanghaju”. Od 1938 roku przebywał w USA, gdzie założył i prowadził polski miesięcznik satyryczno-humorystyczny „Osa”. Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek. Urodził się 1 czerwca 1899 roku. 1968 – Agenci Mosadu przechwycili 200 ton tlenku uranu niezbędnego do produkcji izraelskiej bomby atomowej. W akcji pod kryptonimem „operacja Plumbat” przejęto ładunek tlenku uranu, przewożony statkiem towarowym „Scheersberg A” z Antwerpii do Palermo. Cała historia akcji kradzieży uranu przez Mosad wyszła na jaw po aresztowaniu jednego z agentów Mosadu w Norwegii. 1969 – W Helsinkach rozpoczęły się amerykańsko-radzieckie rokowania rozbrojeniowe SALT 1. Układ dotyczył redukcji systemów obrony przeciwrakietowej – ograniczono liczbę wyrzutni rakietowych do 100, a do sześciu liczbę stacji radiolokacyjnych. Układ wszedł w życie 3 października 1972 roku. SALT I był w rzeczywistości porażką USA, ponieważ naruszył równowagę strategiczną na korzyść ZSRR. 55. rocznica1969 – Zmarł Václav Krška, czeski reżyser filmowy i scenarzysta. Wyreżyserował 31 filmów, między innymi „Srebrny wiatr”, „Komedię z korbą”, „Ostatnią różę Casanovy”, „Dziewczynę z trzema wielbłądami”. Urodził się 7 października 1900 roku. 55. rocznica1970 – Na Księżycu wylądowała radziecka stacja Łuna z samobieżnym aparatem Łunochod 1 automatycznie sterowanym z Ziemi. Łunochod 1, czyli „chodzący po Księżycu”, zakończył pracę 4 października 1971 roku. Działał sprawnie w ciągu dziewięciu dni księżycowych. Jego aparatura wykonała 206 zdjęć panoramicznych i około 20 tysięcy zdjęć wąskokątnych. Wykonał też blisko 500 pomiarów twardości gruntu oraz 25 jego chemicznych analiz metodą spektroskopii rentgenowskiej. Przeprowadzono również badania kosmicznego promieniowania rentgenowskiego w warunkach całkowitego braku atmosfery. 1970 – Douglas Engelbart opatentował mysz komputerową – drewniane pudełko z dwoma metalowymi kółkami. Patent opisywał urządzenie jako wskaźnik pozycji X-Y w systemach wyświetlania. Engelbart ujawnił potem, że nazwano ją „mysz” ze względu na wystający z tyłu „ogon”. Engelbart nigdy nie dostał żadnych tantiem za swój wynalazek, ponieważ patent wygasł zanim mysz komputerowa stała się powszechnie używana w komputerach osobistych. 1972 – Ministerstwo Łączności wydało rozporządzenie o wprowadzeniu od 1 stycznia 1973 roku systemu kodów pocztowych. 1978 – Urodził się Rahim, właściwie Sebastian Salbert, raper, producent muzyczny, autor tekstów, inżynier dźwięku oraz przedsiębiorca, znany z działalności w zespołach 3xKlan, Paktofonika i Pokahontaz. Właściciel agencji artystyczno-wydawniczej MaxFloRec. Prowadzi także solową działalność artystyczną. Laureat nagrody Fryderyka. W 2019 roku otrzymał Odznakę honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”. 1979 – Zmarła Barbara Bosak, aktorka. Znana między innymi z roli Pallas Ateny w „Nocy listopadowej” w inscenizacji Andrzeja Wajdy w Teatrze Starym i Teatrze Telewizji. Wystąpiła w Teatrze Starym, między innymi w roli Jenny w „Operze za trzy grosze” oraz jako Maryna w „Weselu”. W Teatrze Telewizji grała też między innymi w „Cathlen córce Houlihana”, jako Cathlen, i w „Cydzie” jako Eleonora. Urodziła się 10 grudnia 1936 roku. 45. rocznica1980 – Yoko Ono i John Lennon wydali album „Double Fantasy”. Był to ostatni album studyjny wydany za życia artysty. Niedługo po debiucie albumu na listach przebojów John Lennon został zastrzelony, Płyta jest powrotem po trwającej pięć lat artystycznej przerwie Lennona, spowodowanej urodzeniem się syna Seana oraz chęci odbudowy stosunków ze starszym potomkiem – Julianem. Zawarte na niej utwory Lennona i Yoko Ono tworzą ze sobą kompozycję przypominającą rozmowę. 1985 – Zmarł Gheorghe Ursu, rumuński inżynier, dysydent, pisarz i poeta, aresztowany, torturowany i zamordowany przez funkcjonariuszy Securitate. W latach 70. wysłał do gazety „Scînteia” – organu Rumuńskiej Partii Komunistycznej – oraz pisma „Contemporanul” listy otwarte, w których wskazywał i krytykował nadużycia władzy, jej antysemityzm i demagogię. Dwa z nich zostały upublicznione w 1977 roku przez Radio Wolna Europa. Sprawa jego aresztowania i zabójstwa stały się głośne na Zachodzie dzięki protestom mediów i polityków, w tym amerykańskich kongresmenów. Urodził się 1 lipca 1926 roku. 1989 – W Warszawie zdemontowano pomnik Feliksa Dzierżyńskiego, a plac jego imienia przemianowano z powrotem na Plac Bankowy. Pomnik odsłonięto 21 lipca 1951 roku. 29 września 2001 roku w pobliżu miejsca po pomniku Feliksa Dzierżyńskiego stanął pomnik Juliusza Słowackiego. 35. rocznica1989 – Wyemitowano ostatnie główne wydanie „Dziennika Telewizyjnego”. Główny program informacyjny TVP1 w czasach PRL został zastąpiony przez Wiadomości TVP1. W latach 70. i 80. „Dziennik Telewizyjny” był głównym ośrodkiem propagandy władz PRL i PZPR. Bezpośrednio po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 roku prezenterzy występowali w mundurach wojskowych. 28 października 1989, na koniec wywiadu w głównym wydaniu „Dziennika Telewizyjnego”, aktorka Joanna Szczepkowska słowami „proszę Państwa, 4 czerwca 1989 skończył się w Polsce komunizm” symbolicznie zakończyła „erę komunizmu” w Polsce. 35. rocznica1989 – W stolicy Czechosłowacji Pradze wybuchła „aksamitna rewolucja”. Tego dnia zorganizowano legalną uroczystość upamiętniającą 50. rocznicę zamknięcia czeskich szkół wyższych przez Niemców w 1939 roku. W obchodach wzięło udział około 50 tysięcy osób. Uroczystość przerodziła się w manifestację antykomunistyczną, zaś uczestnicy zaczęli przenosić się na Plac Wacława. Manifestantów rozpędziła milicja. Następnego dnia rozpoczął się tygodniowy strajk studentów, spowodowany pogłoskami, że podczas demonstracji zabito jednego z młodych uczestników. Protest stopniowo objął kolejne miasta i doprowadził do zmiany ustroju. 35. rocznica1990 – Zmarł Robert Hofstadter, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1961 roku za pionierskie badania rozpraszania elektronu w jądrach atomowych i dokonane na tej drodze odkrycia, związane ze strukturą nukleonów. Urodził się 5 lutego 1915 roku. 1991 – Papież Jan Paweł II kanonizował karmelitę bosego Józefa Kalinowskiego, w zakonie – ojca Rafała od Świętego Józefa. Urodzony 1 września 1835 roku w Wilnie, zmarł 15 listopada 1907 roku w Wadowicach. Z wykształcenia był inżynierem. Był oficerem carskiego wojska w stopniu porucznika, powstańcem styczniowym, sybirakiem, nauczycielem i wychowawcą. 1997 – Premiera komedii sensacyjnej „Kiler” w reżyserii Juliusza Machulskiego. Bohaterem filmu jest tytułowy taksówkarz Jerzy Kiler, który zostaje wrobiony w morderstwo gangstera i próbuje bezskutecznie udowodnić swoją niewinność. Film odniósł wielki sukces komercyjny – obejrzało go około dwóch milionów widzów. Główne role zagrali: Cezary Pazura, Małgorzata Kożuchowska i Jerzy Stuhr. 2000 – Zmarł Louis Eugène Félix Néel, francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1970 roku wraz z Hannesem Alfvénem, za „fundamentalne prace i odkrycia związane z antyferromagnetyzmem i ferrimagnetyzmem, które doprowadziły do ważnych zastosowań w fizyce ciała stałego”. Urodził się 22 listopada 1904 roku. 2002 – Były premier Włoch Giulio Andreotti został skazany przez sąd apelacyjny w Perugii na karę 24 lat pozbawienia wolności za zlecenie mafii zabójstwa dziennikarza Mina Pecorellego, który został zamordowany w 1979. Rok później Andreottiego uniewinnił Sąd Najwyższy. 2003 – Zmarła Zofia Rysiówna, aktorka teatralna i filmowa. Najdłużej była związana z teatrami warszawskimi: Polskim, Powszechnym, Dramatycznym i Klasycznym. Zagrała w blisko 70 spektaklach Teatru Telewizji, a także w filmach: ”Mam tu swój dom”, „Tatarak”, „Drewniany różaniec”, „Królowa aniołów”, „Faustyna”, „Azyl”, „Rok spokojnego słońca”. W 1989 roku została wyróżniona przez Polskie Radio nagrodą Wielki Splendor. Urodziła się 17 maja 1920 roku. 2003 – Słynny aktor, a wcześniej kulturysta, Arnold Schwarzenegger rozpoczął urzędowanie jako 38. gubernator stanu Kalifornia. W czasie pełnienia urzędu zmniejszył podatki i ograniczył przywileje socjalne, zmniejszając koszty prowadzenia biznesu. W listopadzie 2006 roku Arnold Schwarzenegger ponownie wygrał wybory. 2007 – Po wygranej 2:0 nad Belgią w meczu eliminacyjnym rozegranym na Stadionie Śląskim w Chorzowie, reprezentacja Polski zapewniła sobie pierwszy w historii awans do turnieju finałowego Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. Oba gole zdobył Euzebiusz Smolarek. W turnieju finałowym Mistrzostw Europy, który rozgrywany był w Austrii i Szwajcarii, polscy piłkarze zajęli ostatnie miejsce w grupie z zaledwie jednym zdobytym punktem. 2010 – Zmarła Isabelle Caro, francuska aktorka i fotomodelka. Od 13. roku życia cierpiała na anoreksję. Przed śmiercią ważyła około 31 kilogramów przy wzroście 165 centymetrów, natomiast w najtrudniejszym momencie swojej choroby, w 2006, kiedy zapadła w śpiączkę, ważyła niespełna 25 kilogramów. Jej zdjęcia pojawiły się w gazecie „La Repubblica” oraz na bilboardach we Włoszech tuż przed rozpoczęciem Mediolańskiego Tygodnia Mody, 24 września 2007 roku. „To… cierpienie, którego doświadczyłam, może mieć sens tylko wtedy, jeżeli pomoże ono komuś, kto wpadł w tę pułapkę, z której ja wciąż próbuję się wydostać” – tłumaczyła swoją decyzję Isabelle Caro. Kampania społecznościowa finansowana była przez włoską firmę odzieżową. Isabelle Caro urodziła się 12 września 1982 roku. 2013 – Zmarła Doris Lessing angielska pisarka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Zdobyła uznanie pisząc książki psychologiczne i obyczajowe, zwłaszcza o życiu kobiet. Jest autorką ponad 40 dzieł, w tym powieści: „Mrowisko”, „Pamiętnik przetrwania”, „Piąte dziecko”, „Lato przed zmierzchem”, „Podróż Bena” oraz opowiadań o problematyce moralno-psychologicznej, w których krytykuje stosunki społeczne w południowej Afryce. Ze względu na wymowę jej utworów, Doris Lessig była uważana za symbol feminizmu i antykolonializmu. W 2007 roku Szwedzka Królewska Akademia Nauk przyznając pisarce Nobla, stwierdziła, że „jej epicka proza jest wyrazem kobiecych doświadczeń. Przedstawia je z pewnym dystansem, sceptycyzmem, ale też z ogniem i wizjonerską siłą”. Była najstarszą osobą nagrodzoną literacką Nagrodą Nobla. Urodziła się 2 października 1919 roku. 2017 – Zmarł Salvatore Riina, włoski mafioso, były szef cosa nostry. W czasie mafijnej kariery miał jakoby własnoręcznie zabić około 40 osób, a zlecić zabójstwo kilkuset. Miał żądać zabijania sędziów, prokuratorów, policjantów i polityków dla zastraszenia państwa włoskiego. Wśród jego ofiar byli między innymi sędziowie śledczy: Giovanni Falcone i Paolo Borsellino. Brutalności, z jaką załatwiał interesy, zawdzięczał swój pseudonim – „La belva”, czyli „bestia”. Urodził się 16 listopada 1930. 2018 – Zmarł Jan Maciej Dyduch, duchowny katolicki, teolog, profesor, rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie w latach 2004-2010. Otrzymał święcenia kapłańskie w 1963 roku z rąk kardynała Karola Wojtyły w Katedrze na Wawelu. Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Urodził się 7 stycznia 1940 roku. 2018 – Zmarł Cyril Pahinui, amerykański wokalista, gitarzysta, wykonawca muzyki hawajskiej. Brał udział w nagraniu 35 albumów i trzech nagrodzonych Grammy kompilacji muzyki hawajskiej. W czasie wojny w Wietnamie służył jako sierżant i kierownik sekcji w 101. pułku artylerii. Urodził się 21 kwietnia 1950 roku. 2018 – We Francji doszło do pierwszych protestów społecznych ruchu żółtych kamizelek. Ich uczestnicy sprzeciwiali się między innymi rosnącym kosztom życia oraz zwiększaniu obciążeń podatkowych. Nazwa ruchu pochodziła od znaku rozpoznawczego protestujących – kamizelek odblaskowych, będących obowiązkowym wyposażeniem kierowcy we Francji. W czasie blokad dróg oraz demonstracji przechodzących w zamieszki zginęło 10 osób, rannych zostało 820 demonstrantów i 200 policjantów. 2019 – Zmarł Arsenio Corsellas, hiszpański aktor i jeden z czołowych hiszpańskich aktorów głosowych. Był lektorem między innymi takich aktorów jak: Sean Connery, Burt Lancaster, Nick Nolte, Kirk Douglas, Robert Shaw, Donald Sutherland, Richard Burton i Rock Hudson. Dubbingował Georga Lazenby’ego w „W tajnej służbie Jej Królewskiej Mości” i Seana Connery w „Diamenty są wieczne” oraz „Nigdy nie mów nigdy”. Urodził się 17 września 1933 roku. 5. rocznica2019 – W chińskim Wuhan stwierdzono pierwszy przypadek zachorowania na COVID-19. Już w połowie stycznia 2020 wirus rozprzestrzenił się w całych Chinach. W drugiej połowie lutego ogniska zakażeń z setkami chorych wybuchły w Korei Południowej, we Włoszech oraz w Iranie. Od 4 marca 2020 są notowane zakażenia wirusem SARS-CoV-2 w Polsce. 13 marca 2020 WHO podała, że centrum pandemii koronawirusa stała się Europa. Później zachorowania rozlały się na pozostałe kontynenty, a ostatnim, na którym stwierdzono zachorowania, stała się w grudniu 2020 Antarktyda. Do tej pory zmarło prawie siedem milionów osób, w tym w Polsce prawie 120 tysięcy (oficjalne dane – 10.11.2023). 5. rocznica2020 – Zmarła Wanda Gosławska, rzeźbiarka, scenograf, twórczyni wielu obiektów sztuki dekoracyjnej w przestrzeni publicznej. Jest autorką między innymi mozaiki w budynku przemysłowym przy ulicy Postępu 12 oraz współautorką rzeźby „Muzyka’ przy placu MDM w Warszawie. Urodziła się 26 maja 1922 roku. 2021 – Zmarła Teresa Aleksandra Kodelska-Łaszek, narciarka, pracownik naukowy SGH, olimpijka z Oslo 1952, powstaniec warszawski. W czasie okupacji niemieckiej należała do Szarych Szeregów, brała udział w akcjach małego sabotażu. Uczestniczyła, jako sanitariuszka i łączniczka, w Powstaniu Warszawskim. Po II wojnie światowej uprawiała narciarstwo alpejskie, na mistrzostwach Polski seniorów wywalczyła trzy złote medale. Wystąpiła na igrzyskach olimpijskich w Oslo w 1952, zajmując dalekie miejsca. Przez większość kariery zawodowej była związana ze Szkołą Główną Planowania i Statystyki w Warszawie (obecnie Szkoła Główna Handlowa). Zajmowała się ekonomiką inwestycji budowlanych. Urodziła się 13 stycznia 1929 roku.2022 – Zmarł Andrzej Rozhin, reżyser teatralny, aktor, scenarzysta, dyrektor teatrów i festiwali teatralnych. W sumie wyreżyserował ponad 180 spektakli w kraju i za granicą. Realizował sztuki Szekspira, Słowackiego, Wyspiańskiego, Bogusławskiego, Fredry, ale także z wielkimi sukcesami repertuar musicalowy. W 2011 w Teatrze Powszechnym imienia Jana Kochanowskiego w Radomiu wyreżyserował sztukę „Brat naszego Boga” na podstawie dramatu Karola Wojtyły. W jego teatrach debiutowało wielu polskich artystów, między innymi: Agnieszka Holland, Bohdan Cybulski, Feliks Falk, Michał Bajor i Bogusław Linda. Urodził się 4 maja 1940 roku we Lwowie. 2022 – Zmarł Andrzej Marek Wyrwa, historyk i archeolog, specjalizujący się w dziejach wczesnego średniowiecza, kulturze materialnej wczesnośredniowiecznej Polski oraz historii zakonu cysterskiego. Profesor nauk humanistycznych. Wieloletni szef ekspedycji archeologicznej w Łeknie w Wielkopolsce. Dyrektor Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Urodził się 22 marca 1955 roku. 2022 – W wieku 76 lat zmarł Aleksander Gorszkow, pierwszy w historii mistrz olimpijski w łyżwiarstwie figurowym w konkurencji par tanecznych. W Innsbrucku w 1976 roku startował z żoną Ludmiłą Pachomową. Wspólnie wywalczyli sześć złotych medali mistrzostw świata. Później był między innymi szefem rosyjskiej federacji łyżwiarskiej. Urodził się 8 października 1946 roku. 2023 – Zmarł Charlie Dominici, amerykański wokalista i muzyk, pierwszy wokalista heavymetalowej grupy Dream Theater, z którą nagrał debiutancki album. Później zastąpił go w zespole James LaBrie. Urodził się 16 czerwca 1951 roku. 1. rocznica2023 – Zmarł Claude Kahn, francuski pianista znany z interpretacji dzieł romantycznych, w tym utworów Fryderyka Chopina, a także muzyki francuskiej: Debussy’ego, Fauré, Ravela – jako solista oraz z towarzyszeniem wielkich orkiestr świata. Wydał ponad 20 płyt poświęconych Chopinowi, swojemu ulubionemu kompozytorowi, a także Bachowi, Mozartowi, Beethovenowi, Schubertowi, Lisztowi, Schumannowi, Brahmsowi, Czajkowskiemu, Rachmaninowowi. Urodził się 9 listopada 1935 roku. 1. rocznica2023 – Zmarł Maciej Damięcki, aktor filmowy i teatralny. W latach 1966-1996 występował w Teatrze Dramatycznym w Warszawie. Zagrał w filmach: „Szatan z siódmej klasy”, „Rzeczpospolita babska”, „Rozmowy kontrolowane” oraz w serialach: „Stawka większa niż życie”, „Chłopi”, „Plebania”, „M jak miłość”, „Bulionerzy”, „Pensjonat pod Różą”, „Bodo”. Użyczał głosu postaciom w produkcjach takich, jak: „Scooby Doo”, „Mapeciątka”, „Opowieści z Narnii”, „Niekończąca się opowieść”, „Powrót do przyszłości”. Występował w spektaklach Teatru Telewizji, a także w licznych słuchowiskach Polskiego Radia. W archiwum Instytutu Pamięci Narodowej zachowały się dokumenty dotyczące jego współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa w latach 1973 -1989. Pochodził z aktorskiej rodziny, był młodszym bratem aktora Damiana Damięckiego. Urodził się 11 stycznia 1944 roku. 1. rocznica17 listopada – Międzynarodowy Dzień Studenta, obchodzony od 1941 roku dla uczczenia pamięci czeskich studentów prześladowanych w 1939 roku przez hitlerowców.17 listopada – Światowy Dzień Wcześniaka, obchodzony od 2012 z inicjatywy Europejskiej Fundacji na rzecz Opieki nad Noworodkami.17 listopada – Czechy i Słowacja – Dzień Walki o Wolność i Demokrację.17 listopada – Polska – Dzień bez Długów. 17 listopada – Dzień Czarnego Kota.Informacyjna Agencja Radiowa/IAR/K.Sowińska/dok./w Siekaj