Wychowanie jest zawsze związane z systemem wartości. Warto zatem zatrzymać się nad pytaniem: kto jest przekaźnikiem tych wartości? Oprócz rodziców, szkoły, grupy rówieśniczej występuje jeszcze jedno ogniwo: dziadkowie. Oczywiście, kreatorem procesu wychowania winni być rodzice, ale dziadkowie mogą stanowić istotne wsparcie. Ich zadanie, to „bycie w cieniu” – pomoc, ale nie wyręczanie rodziców. Decydujący głos zawsze winien należeć do rodziców.

Ważnym elementem przekazu jest jakość więzi między pokoleniami. Dobre więzi ułatwiają przekaz wartości bez konieczności sztucznego moralizatorstwa, które zwykle jest i tak mało efektywne. Korzystnie na ten przekaz wpływają uwarunkowania naturalne (dojrzałość dziadków, wiarygodność, szacunek w rodzinie i środowisku). Są jednak także uwarunkowania, które utrudniają właściwy udział pokolenia dziadków. Jednym z nich jest brak czasu rodziców. W takim przypadku dziadkowie mogą „przejąć ster” wychowania, a rodzice zbyt łatwo zwolnić się z obowiązków wychowawczych. Innym czynnikiem utrudniającym właściwy przekaz wartości zarówno przez pokolenie rodziców, jak i dziadków jest często negatywny i niezwykle silny wpływ mediów.

W okresie dziecięcym niezbędne jest zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych: poczucia bezpieczeństwa, opieki oraz bliskiego i częstego kontaktu. Przy braku zaspokojenia tych potrzeb ze strony rodziców, dziecko będzie poszukiwało zaspokojenia w najbliższym otoczeniu. Wówczas może wytworzyć się sytuacja, w której kontakt emocjonalny z rodzicami będzie słabszy od kontaktu z dziadkami. Podobny problem może pojawić się w wieku młodzieńczym w zakresie zaspokojenia wyższych potrzeb psychicznych: akceptacji, uznania, życzliwości, zrozumienia oraz miłości. Niestety, w wielu przypadkach niezaspokojenie tych potrzeb powoduje ich poszukiwanie poza najbliższym otoczeniem i grozi ucieczką w grupy nieformalne, a nawet sekty.

Jakie wartości są na ogół przekazywane przez pokolenie dziadków? Na pierwszym miejscu umieściłbym szacunek dla każdego człowieka. Wynika on między innymi z możliwości bezpośredniej obserwacji przez młode pokolenie uwarunkowań życia osób starszych. Daje to im szansę poznania autentycznej wartości osoby mimo fizycznych czy psychicznych niesprawności. Wzmacnia to również wrażliwość młodych na potrzeby drugiego człowieka.  Pokolenie dziadków wskazuje również na wartości etyczne, często przekazywane w tradycjach rodzinnych czy wspólnotowych. Wspólne, rodzinne świętowanie uroczystości religijnych, rocznicowych czy imienin albo urodzin jawi się jako ważna potrzeba i czynnik budujący i odnawiający więzi pokoleniowe.

Nie bez znaczenia jest również udział pokolenia dziadków w przekazie kultury, szczególnie tej z „wyższej półki” (literatura, historia, muzyka). Składa się na to umiejętność zainteresowania  młodego pokolenia pięknem literatury, począwszy od  dziecięcych pozycji klasycznych bajek i legend przez młodzieżową literaturę podróżniczo-przygodową aż po klasykę poetycką i powieściową. Nierzadko zainteresowanie wybraną dziedziną  u młodego człowieka pojawia się jako następstwo opowieści i osobistych przeżyć pokolenia dziadków przekazywanych w barwny i autentyczny sposób.

Kolejny element przekazu dotyczy wykształcenia wrażliwości muzycznej. Na przykład, pobieżny ogląd uczestników koncertów z cyklu „Pro symfonika” pozwala zauważyć na widowni zdecydowaną przewagę dziadków z najmłodszymi słuchaczami.

Przekaz wartości nie ma charakteru jednostronnego. Dzieci i młodzież również przekazują wiele bardzo istotnych wartości dziadkom. Jedną z nich jest autentyczna i niekłamana radość z osobowego kontaktu wyrażana spontanicznie szczególnie przez najmłodsze dzieci. Dla pokolenia dziadków stanowi ona ogromną wartość.


Autor jest pracownikiem naukowym Politechniki Poznańskiej, a także wykładowcą na studiach podyplomowych w zakresie wychowania do życia w rodzinie; ponadto autorem książek nt. wychowania i ekspertyz w tym zakresie dla Kancelarii Sejmu oraz Urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny.


Zdjęcie ilustracyjne/Pexels.com