68 lat temu wybuchło powstanie węgierskie

Powstanie węgierskie – 68. roczn.dokumentacja 68 lat temu, 23 października 1956 roku, wybuchło powstanie węgierskie, nazywane też „rewolucją 1956”. Było ono próbą wyzwolenia Węgier spod sowieckiej dominacji.ęłęó Zakończyło się 10 listopada 1956 roku, krwawo stłumione przez wojska radzieckie i funkcjonariuszy węgierskiej bezpieki. Po stronie powstańców zginęło 2500 osób, głównie w czasie walk w Budapeszcie. Rannych było około 13 tysięcy, ponad 20 tysięcy osób aresztowano lub internowano. Według archiwów radzieckich, zginęło ponad 700 sowieckich żołnierzy, a około 1250 zostało rannych. Represje trwały kilka lat. Skazano na śmierć i stracono około 230 osób, w tym – mimo wcześniejszych gwarancji bezpieczeństwa – premiera Imre Nagy’ego i dowódcę powstańczych oddziałów pułkownika Pála Malétera. Obaj zostali zrehabilitowani w 1989 roku. Około sześciu tysięcy osób wywieziono do Związku Radzieckiego. 23 października 1956 roku pod pomnikiem generała Józefa Bema w Budapeszcie zorganizowano demonstrację na znak solidarności z przemianami politycznymi w Polsce. Węgrów zainspirowało do walki powstanie robotników w Poznaniu w czerwcu 1956 roku przeciwko komunistycznej władzy, a później „polski październik”, czyli częściowa liberalizacja działań partii po dojściu do władzy ekipy Władysława Gomułki. Zgromadzeni w Budapeszcie, głównie młodzież i studenci, wznosili hasła: „socjalistycznej demokracji”, „wolności kultury”, „neutralności państwowej”. Po strzałach do manifestującego tłumu demonstranci obalili pomnik Stalina i rozpoczęli szturm na budynek rozgłośni radiowej. Komitet Centralny Węgierskiej Partii Pracujących zwrócił się o zbrojną pomoc do Moskwy. 24 października na ulice Budapesztu wkroczyło sześć tysięcy żołnierzy sowieckich wspieranych przez 200 czołgów. Mieszkańcy atakowali je butelkami z benzyną. Rosjanie ostrzeliwali domy, szpitale i kościoły. Starcia objęły także inne miejscowości w kraju. Ludzie dokonywali samosądów na zdemaskowanych agentach węgierskiej tajnej policji. Na stronę powstańców przeszła znaczna część armii pod dowództwem pułkownika Malétera. 30 października premier Imre Nagy, który stanął po stronie narodu, ogłosił wprowadzenie systemu wielopartyjnego, zapowiedział niezależność i neutralność Węgier oraz zażądał natychmiastowego wycofania wojsk radzieckich. 1 listopada rząd poinformował o wystąpieniu Węgier z Układu Warszawskiego i proklamował neutralność. W tym czasie ruchy wojsk sowieckich zostały wstrzymane na polecenie Moskwy. By ukryć przygotowania do kontrakcji, radziecka delegacja prowadziła pertraktacje z przedstawicielami rządu węgierskiego, obiecując wycofanie wojsk. Jednak podczas obrad członkowie węgierskiej delegacji zostali uwięzieni. 4 listopada o godzinie 4.00 nad ranem 58 tysięcy sowieckich żołnierzy, wspieranych przez broń pancerną, w tym czołgi, weszło na terytorium Węgier, rozpoczynając operację pod kryptonimem „Wicher”. Uzbrojeni powstańcy jeszcze przez tydzień stawiali im opór, lecz wskutek miażdżącej przewagi wroga kilka dni później działania ustały.(więcej) Jeszcze w trakcie trwania sowieckiej interwencji w miejscowości Szolnok utworzono marionetkowy, promoskiewski „Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski”. Na jego czele stanął János Kádár, który 7 listopada przybył wraz z rządem do Budapesztu i przejął władzę. Gabinet Kádára został oficjalnie uznany przez państwa zachodnie. Po zakończeniu walk, co nastąpiło 10 listopada, pozostające na Węgrzech rozbite oddziały powstańcze przeszły do podziemia lub próbowały organizować partyzantkę. Do końca 1956 roku w kraju trwały sporadyczne potyczki i strajki. Wskutek represji około 200 tysięcy Węgrów, z obawy przed prześladowaniami, uciekło na Zachód. Kilkadziesiąt tysięcy z nich wróciło po ogłoszeniu amnestii w 1963 roku. Prymas Węgier kardynał József Mindszenty schronił się w ambasadzie amerykańskiej, gdzie przebywał aż do 1971 roku. Na pamiątkę rewolucji 1956 roku Węgrzy od 1989 obchodzą Dzień Republiki, nazywany też Dniem Niepodległości. Powstanie na Węgrzech spontanicznie poparli Polacy, którzy mieli za sobą tragiczne wydarzenia Poznańskiego Czerwca . Ponad 11 tysięcy osób oddało honorowo krew dla „węgierskich bratanków”, a społeczne komitety w całym kraju zbierały dary. Polski Czerwony Krzyż samym tylko transportem lotniczym dostarczył na Węgry 44 tony medykamentów. Polska pomoc materialna znacznie przewyższyła tę udzieloną przez rząd Stanów Zjednoczonych. Poetycki hołd powstańcom 1956 roku złożył Zbigniew Herbert w wierszu zatytułowanym „Węgrom”. Informacyjna Agencja Radiowa/IAR/E.Porycka/K.Sowińska/K.Koziełł/dok.