13.05 Kalendarium historyczne – dok.

dokumentacja13 maja 133. dzień rokuSłońce w znaku Byka wzeszło o godzinie 4.45, zajdzie o 20.21.Dzień będzie trwał 15 godzin i 36 minut. Imieniny obchodzą: Andrzej, Dobiesława, Gerard, Gloria, Jan, Magdalena, Maria, Piotr, Robert i Serwacy. Kalendarium historyczne:1350 – W Łowiczu król Kazimierz III Wielki zawarł sojusz antykrzyżacki z królem Danii Waldemarem IV. Dzięki temu Krzyżacy musieli powstrzymać swoje plany ekspansji. Sojusz pozwolił Kazimierzowi Wielkiemu rozprawić się z Litwinami, którzy najechali na Polskę, a Waldemarowi IV pokonać siły niemieckie i potwierdzić suwerenność Danii w Rugii i Rostocku. 675. rocznica1498 – Po sforsowaniu Dniestru i spaleniu przedmieść Kamieńca Podolskiego ponad 40-tysięczna armia turecka dotarła do Lwowa. Turkom nie udało się zdobyć miasta, spalili jedynie jego przedmieścia. Po założeniu obozu na północny-wschód od Lwowa, pod Buskiem, dowodzący tureckimi wojskami zięć sułtana Bajazeta II, pasza Sylistrii Bali beja Malkocz, wypuścił dwa potężne, liczące po około 10 tysięcy jazdy, zagony które dotarły do Sanoka i Przeworska. Turcy spustoszyli cały region biorąc w jasyr, według różnych źródeł, od 20 do 100 tysięcy Polaków. 1710 – W Berlinie założono szpital kliniczny Charité – „miłosierdzie”, jeden z największych w Europie. Współcześnie jest szkołą medyczną dla Wolnego Uniwersytetu Berlina i Uniwersytetu Humboldta, w której uczy się 7,5 tysiąca studentów. W klinice leczy się rocznie ponad 730 tysięcy pacjentów. Szpital zatrudnia 13 tysięcy pracowników. 315. rocznica1785 – Urodził się Iwan Dybicz Zabałkański, feldmarszałek rosyjski, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca armii rosyjskiej w wojnie z Turcją, głównodowodzący wojsk carskich w czasie Powstania Listopadowego. Pokonał wojska polskie pod Ostrołęką w maju 1831 roku, jego wojska poniosły jednak ciężkie straty, a on sam zmarł na cholerę 10 czerwca 1831 roku. 240. rocznica1787 – 11 brytyjskich statków i okrętów wypłynęło z 1487 osobami na pokładach, w tym 778 skazańcami, w celu założenia w Nowej Południowej Walii pierwszej, europejskiej kolonii na kontynencie australijskim. 26 stycznia 1788 statki Pierwszej Floty przybyły do zatoki Port Jackson (obecnie w Sydney), gdzie Brytyjczycy założyli osadę. Do dziś na pamiątkę powstania pierwszej osady brytyjskiej 26 stycznia jest obchodzony jako „Dzień Australii”. Była to jedna z największych podróży morskich epoki żaglowców – 11 jednostek wiozących blisko 1500 ludzi wraz z zaopatrzeniem wędrowało przez nieznane morza 252 dni, pokonując ponad 15 tysięcy mil (24 tysiące kilometrów) bez utraty nawet jednego z nich. W drodze zmarło 48 osób. 1815 – W Warszawie rozpoczęło działalność literackie Towarzystwo Iksów. Istniało do 11 maja 1819 roku i skupiało recenzentów teatralnych, publikujących w dodatkach do „Gazety Warszawskiej” i „Gazety Korespondenta Warszawskiego”, bywalców warszawskiego salonu literackiego w pałacu Mostowskich. Nazwa towarzystwa pochodziła od zwyczaju podpisywania recenzji nie imieniem i nazwiskiem, ale pojedynczym lub podwójnym „X”. Do towarzystwa należeli między innymi: Julian Ursyn Niemcewicz, Kajetan Koźmian, Zofia Zamoyska, Maria Wirtemberska i Józef Sierakowski. 210. rocznica1890 – Rozpoczęto budowę Carnegie Hall w Nowym Jorku, sali koncertowej, jednej z najbardziej prestiżowych na świecie, i znanych z doskonałej akustyki. Przedsięwzięcie zainicjował Andrew Carnegie, amerykański przemysłowiec i mecenas. Koncert otwarcia 5 maja 1891 poprowadził Piotr Czajkowski, dyrygując własną muzyką. Początkowo salę nazywano Music Hall, po uzyskaniu zgody fundatora w 1893 zmieniono nazwę na Carnegie Hall. Wśród występujących tam Polaków byli między innymi, Ignacy Jan Paderewski, Wanda Wiłkomirska, Poznańskie Słowiki pod dyrekcją Stefana Stuligrosza, Violetta Villas, Budka Suflera i Piotr Beczała. 135. rocznica 1917 – W pobliżu portugalskiego miasta Fatima trójce dzieci po raz pierwszy miała się ukazać Matka Boża. Według relacji Francisca i Jacinty Marto oraz Lucii dos Santos, objawienia trwały do 13 października 1917 roku, a Maryja przekazała im trzy tajemnice, dziś nazywane fatimskimi. Kościół katolicki uznał te objawienia za cud w 1930 roku, a dwie z trzech wizji zostały zapisane i upublicznione w 1941 na polecenie biskupa Fatimy. Treść trzeciej, zapisanej w 1944 roku, ujawniono w 2000 roku. Była w niej mowa między innymi o białym kapłanie ginącym od kul z broni palnej, co część osób odnosi do zamachu na Jana Pawła II 13 maja 1981 roku. 1920 – Urodził się Bronisław „Bob” Lewandowski, dziennikarz radiowy i telewizyjny, aktor i działacz polonijny. Jako żołnierz Armii Krajowej zgrupowania „Żywiciel” brał udział w Powstaniu Warszawskim, był autorem powstańczej piosenki „Marsz Żoliborza”. Po upadku zrywu trafił do niemieckich obozów jenieckich, skąd został uwolniony przez wojska alianckie. Wyjechał do Anglii, gdzie pracował dla brytyjskiej YMCA, a od 1951 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. W 1977 zagrał w filmie „Kochaj albo rzuć”, trzeciej części filmowej trylogii „Sami swoi”. Zmarł 16 września 2006 roku w Chicago. 105. rocznica 1930 – Zmarł Fridtjof Nansen, norweski badacz polarny, przyrodnik, oceanograf, od 1920 roku – Wysoki Komisarz Ligi Narodów do Spraw Uchodźców. Pomógł wydostać się z Rosji Radzieckiej uchodźcom politycznym, za to w 1922 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Urodził się 10 października 1861 roku. 95. rocznica1940 – Nowy brytyjski premier Winston Churchill oświadczył, że Brytyjczycy będą prowadzić wojnę z Niemcami do samego końca, bez względu na cenę, i nigdy się nie poddadzą. W inauguracyjnym przemówieniu przed Izbą Gmin Churchill powiedział, że może obiecać jedynie „krew, pot i łzy”. Churchill był przeciwnikiem polityki ustępstw wobec kanclerza III Rzeszy, Adolfa Hitlera, tzw. appeasementu, którą prowadził poprzedni brytyjski rząd Neville’a Chamberlaina. 85. rocznica1940 – Urodził się Włodzimierz Press, aktor filmowy, teatralny i dubbingowy oraz scenarzysta. Popularność przyniosła mu rola Grigorija Saakaszwilego w serialu „Czterej pancerni i pies”. Grał także w filmach: „Korczak”, „Europa, Europa”, „Popiełuszko. Wolność jest w nas” oraz w serialach: „Kryminalni”, „Boża podszewka” czy „5 dni z życia emeryta”. Występował głównie w teatrach warszawskich, zagrał też w około 50 spektaklach Teatru Telewizji. Od lat związany z Teatrem Polskiego Radia, wystąpił w ponad 520 audycjach i słuchowiskach. W radiowej powieści „Matysiakowie” wciela się w postać Seweryna Kominka. Aktor ma na koncie kilkaset ról w polskim dubbingu, był Juliuszem Cezarem w „Asterixie Gallu”, jego głosem mówił smerf Łasuch ze „Smerfów”. W 2021 roku Teatr Polskiego Radia nagrodził aktora Honorowym Wielkim Splendorem. 85. rocznica1940 – Z niemieckiego Oflagu II B Arnswalde w Choszcznie uciekło kanałami centralnego ogrzewania 22 polskich oficerów, jeńców tego obozu. Z tej grupy 17 złapano, a pięciu oficerom udało się dotrzeć do Warszawy, byli to: Józef Szymański, Bolesław Skirmut, Józef Cyrkowiak, Kazimierz Józefczyk i Zbigniew Skulski. 85. rocznica 1943 – W nocy z 12 na 13 maja doszło do najsilniejszego nalotu lotnictwa sowieckiego na Warszawę. Zginęło około 300 Polaków, a ponad 1000 zostało rannych. Straty niemieckie wyniosły 17 zabitych i 17 rannych. Na stolicę spadło ponad 100 ton bomb. Nalot miał zniszczyć lotnisko Okęcie oraz węzeł kolejowy. Bomby spadły na Śródmieście, Ochotę, Wolę i Pragę oraz palące się getto. 1943 – W 25. dniu powstania w getcie warszawskim Niemcy zamordowali 155 osób spośród schwytanych 234. Byli to przeważnie młodzi chłopcy i dziewczęta w wieku 18-25 lat. Pozostawionych przy życiu wywieźli do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. W Warszawie rozplakatowana została odezwa gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera do ludności, w której oskarżono Żydów o masowe mordy oficerów polskich w Katyniu. 1950 – Urodził się Steve Wonder, amerykański wokalista, kompozytor, producent i multiinstrumentalista. Sprzedał ponad 100 milionów płyt, zdobył 22 statuetki nagród Grammy. Do jego najbardziej znanych piosenek należą: „Isn’t She Lovely”, „I Wish”, „Sir Duke”, „Send One Your Love”, „Happy Birthday”, „For Your Love”, „I Just Called To Say I Love You”. Przed wyborami do Sejmu kontraktowego w Polsce w 1989 roku przebywający wówczas w Polsce Stevie Wonder udzielił wsparcia NSZZ „Solidarność”. Na specjalnym spotkaniu w warszawskiej kawiarni zaśpiewał, między innymi z Janem Lityńskim i Jackiem Kuroniem, piosenkę „I Just Called To Say I Love You”. 75. rocznica1960 – Pierwsze wejście na himalajski ośmiotysięcznik Dhaulagiri szwajcarskiej wyprawy, kierowanej przez Maxa Eiselina. 23 maja 1960 na wierzchołek weszła wyprawa, której uczestnikami byli dwaj Polacy: Jerzy Hajdukiewicz i Adam Skoczylas. Dhaulagiri jest to siódmy co do wysokości ośmiotysięcznik. Do połowy XIX wieku uważany był za najwyższą górę świata. W kwietniu 2009 roku podczas wejścia aklimatyzacyjnego na Dhaulagiri zginął polski himalaista, Piotr Morawski. 65. rocznica1970 – Zmarł Márton Moyses, poeta mniejszości węgierskiej i męczennik reżimu komunistycznego w Rumunii. W czasie powstania węgierskiego w 1956, wraz z trzema przyjaciółmi, próbował iść na pomoc Węgrom w walce z Sowietami, ale nie przekroczyli granicy państwa. Wskutek donosu został aresztowany przez Securitate w 1960 roku za napisanie trzech wierszy antypaństwowych. Torturowany, w obawie, żeby nie zdradzić przyjaciół, obciął sobie język kawałkiem nici. Ciężko poparzony po samopodpaleniu w lutym 1970 został przewieziony do szpitala, z zakazem podawania mu środków przeciwbólowych. Zmarł w męczarniach po trzech miesiącach. Po jego śmierci służba bezpieczeństwa spaliła jego wiersze i fotografie. Urodził się 20 kwietnia 1941 roku. 55. rocznica1981 – Na placu Świętego Piotra w Rzymie doszło do zamachu na Jana Pawła II. O 17.19 do papieża pozdrawiającego wiernych z odkrytego samochodu strzelił turecki ekstremista, Mehmet Ali Agca. Ciężko rannego papieża natychmiast przewieziono do kliniki, gdzie przeszedł sześciogodzinną operację, ale do pełni zdrowia już nigdy nie wrócił. Ali Agca został skazany we Włoszech na karę dożywotniego więzienia, jednak po 19 latach, na prośbę Jana Pawła II został ułaskawiony. Na polecenie prezydenta Włoch został deportowany do Turcji, gdzie przebywał w więzieniu do 18 stycznia 2010 roku. 1990 – Na stadionie Maksimir w Zagrzebiu, podczas meczu ligi jugosłowiańskiej między miejscowym Dinamem a Crveną Zvezdą Belgrad, doszło do starć kibiców, w których rannych zostało 60 osób. 35. rocznica1992 – Na stokach Kanczendzongi w Himalajach zaginęła Wanda Rutkiewicz, alpinistka i himalaistka, z zawodu elektronik, jedna z najwybitniejszych postaci światowego himalaizmu. Była pierwszym Polakiem na szczycie Mount Everest i trzecią kobietą na świecie na najwyższym szczycie Ziemi. Była też pierwszym Polakiem i pierwszą kobietą na świecie na szczycie K2. Jej ciała nie odnaleziono. Urodziła się 4 lutego 1943 roku. 1992 – Jan Paweł II ustanowił Światowy Dzień Chorego obchodzony 11 lutego. Ogólnoświatowe obchody tego Dnia organizowane są co roku w jednym z sanktuariów maryjnych na świecie. 2005 – Papież Benedykt XVI ogłosił rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II. Papież Polak został beatyfikowany 1 maja 2011, a 27 kwietnia 2014 został kanonizowany, równocześnie z papieżem Janem XXIII. Wydarzenie to przeszło do historii Kościoła z powodu ogłoszenia świętymi dwóch papieży w obecności dwóch biskupów Rzymu – urzędującego Franciszka i emerytowanego Benedykta XVI. 20. rocznica 2010 – Odsłonięto Pomnik Ewakuacji Bojowników Getta Warszawskiego. Monument znajdujący się przy ulicy Prostej 51 na warszawskiej Woli upamiętnia ewakuację około 40 żydowskich powstańców z warszawskiego getta na stronę „aryjską” w maju 1943 roku. 15. rocznica2017 – Papież Franciszek kanonizował w portugalskiej Fatimie błogosławionych Franciszka i Hiacyntę Marto. Portugalskie rodzeństwo wraz z Łucją dos Santos doznało tam w 1917 roku objawień maryjnych. W objawieniach prywatnych Maryja przykazała im, by zachęcali innych do odmawiania różańca jako zadośćuczynienie za grzechy i w intencji nawrócenia grzeszników, które to zalecenie realizowali. Siedem lat wcześniej, w 2000 roku, Jan Paweł II beatyfikował Franciszka i Hiacyntę. 2020 – Zmarł Jerzy Łapiński, aktor Teatru Narodowego w Warszawie. Współpracował także z Teatrem Polskiego Radia i Teatrem Telewizji Polskiej, wstępował w filmach. Współpracował między innymi z: Teatrem Powszechnym w Łodzi, Bałtyckim Teatrem Dramatycznym im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie, Teatrem Atelier im. Agnieszki Osieckiej w Sopocie, a także ze scenami warszawskimi – Teatrem Polonia i Capitol. Za działalność artystyczną został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, uhonorowano go Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Urodził się 2 listopada 1940 roku. 5. rocznica2023 – Zmarła Anna Helena Józefa Maria Róża Branicka-Wolska, ps. AK „Późna”, córka hrabiego Adama Branickiego, właściciela pałacu w Wilanowie, opiekuna historycznych zbiorów sztuki. Po wybuchu II wojny światowej w pałacu rodzina zorganizowała szpital polowy, który Anna prowadziła z matką i siostrami. We wrześniu 1944 roku Braniccy zostali ewakuowani do Nieborowa, skąd 21 stycznia 1945 hrabianka Anna Branicka została wywieziona przez NKWD na Łubiankę, a następnie do obozu internowania w Krasnogorsku. We wrześniu 1947 została zwolniona i 12 października wróciła do Warszawy. Była ostatnią żyjącą przedstawicielką rodziny Branickich noszącą rodowe nazwisko. Jest jedną z bohaterek książki o udziale kobiet w Powstaniu Warszawskim „Dziewczyny z powstania”. Urodziła się 27 listopada 1924 roku. 2024 – Zmarła Alice Munro, kanadyjska pisarka, tworząca w języku angielskim, laureatka literackiej Nagrody Nobla w 2013 roku. Jest uważana za mistrzynię krótkich form prozatorskich. Wydała między innymi powieść „Dziewczęta i kobiety” oraz tomy opowiadań: „Za kogo ty się uważasz?”, „Uciekinierka”, „Księżyce Jowisza”. Książki Munro zostały przetłumaczone na ponad 20 języków, a jej twórczość była wielokrotnie nagradzana, między innymi trzykrotnie otrzymała Governor General’s Award for Fiction. W 2009 przyznano jej prestiżową Międzynarodową Nagrodę Bookera za całokształt twórczości literackiej. Urodziła się 10 lipca 1931 roku. 1. rocznica 13 maja – W Kościele katolickim – Święto Matki Bożej Fatimskiej, obchodzone na pamiątkę pierwszego objawienia trojgu pastuszków z Fatimy.13 maja – Europejski Dzień Profilaktyki Udarowej, obchodzony w drugi wtorek maja. Informacyjna Agencja Radiowa/IAR/E.Porycka/dok./w Siekaj