20.05 Kalendarium historyczne – dok.

dokumentacja 20 maja140. dzień rokuSłońce znajduje się w znaku Byka. Wzeszło o godzinie 4.34, zajdzie o 20.31. Dzień będzie trwał 15 godzin i 37 minut. Imieniny obchodzą: Aleksander, Bazyli, Bernardyn, Dawid, Karol, Teodor i Wiktoria. Kalendarium historyczne:1350 – Polskie wojsko pod dowództwem króla Kazimierza III Wielkiego pokonało w bitwie pod Żukowem koło Sochaczewa oddziały litewskie. Część najeźdźców zginęła w walce, reszta została zepchnięta na brzeg Bzury i utonęła w jej nurtach. Historycy podkreślają udział w bitwie książąt mazowieckich, Bolesława III i Siemowita III, jako nową jakość w odradzającym się Zjednoczonym Królestwie Polskim. 675. rocznica1506 – Zmarł Krzysztof Kolumb, włoski żeglarz, odkrywca Ameryki. Jego żeglarze jako pierwsi w historii nowożytnych odkryć geograficznych pokonali Ocean Atlantycki i 12 października 1492 dotarli do wysp Bahama u wybrzeży Ameryki – kontynentu nieznanego w ówczesnej Europie. Urodził się prawdopodobnie między 25 sierpnia a 31 października 1451 roku. 1570 – W Antwerpii został wydany pierwszy nowożytny atlas świata „Theatrum orbis terrarum”, którego autorem był flamandzki kartograf Abraham Ortelius. Atlas zawierał 70 map i 87 odniesień bibliograficznych. Ortelius regularnie poprawiał i rozbudowywał atlas, wydając łącznie 31 edycji w różnych formatach. 455. rocznica1573 – Na Sejmie elekcyjnym w Kamionku pod Warszawą przyjęto tzw. Artykuły henrykowskie, nazwane tak od imienia pierwszego władcy, który musiał ten dokument podpisać, by wstąpić na tron – Henryka Walezego. Artykuły między innymi zakazywały królowi używania tytułu dziedzicznego gdyż król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję, politykę wewnętrzną i zagraniczną oraz wypowiedzenie wojny poddawały kontroli sejmu, zobowiązywały króla do zachowania pokoju między różnowiercami oraz zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa w wypadku złamania przez niego przyjętych zobowiązań. 1792 – Uroczyście otwarto cmentarz położony na polach wsi Powązki pod Warszawą. W 1793 roku ukończono tam budowę kościoła pod wezwaniem św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez króla Stanisława Augusta i księdza prymasa Michała Poniatowskiego. Cmentarz powiększano wielokrotnie, dziś zajmuje 43 hektary. Cmentarz Powązkowski jest uznany za skarbnicę rzeźby oraz małej architektury i został objęty ścisłą ochroną konserwatorską. Od 2014 roku jest Pomnikiem Historii. 1799 – Urodził się Honoré de Balzac, francuski powieściopisarz, obok Dickensa i Tołstoja jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści europejskiej. Autor między innymi dzieł: „Fizjologia małżeństwa”, „Szuanie”, „Ojciec Goriot”, a także ponad 100 powieści. 1820 – Urodził się Michał Bergson, polski kompozytor i pianista żydowskiego pochodzenia. Skomponował między innymi opery: „Luisa di Montfort” oraz „Salvator Rosa”. Pracował głównie we Włoszech i Szwajcarii, był między innymi dyrektorem konserwatorium w Genewie. Zmarł 9 marca 1898 roku. 205. rocznica1860 – Urodził się Eduard Buchner, niemiecki chemik, profesor na uniwersytecie w Kolonii, odkrywca zymazy oraz pirazolu. W 1907 otrzymał nagrodę Nobla za odkrycie fermentacji bezkomórkowej, zachodzącej bez udziału żywych komórek drożdży. Zmarł 13 sierpnia 1917 roku. 165. rocznica1875 – W Paryżu 17 państw podpisało Konwencję Metryczną oraz utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag z siedzibą w Sevres. Celem Konwencji jest doskonalenie systemu metrycznego oraz osiągnięcie spójności pomiarowej między innymi przez porównania wzorców jednostek miar. Polska podpisała Konwencję 12 maja 1925 roku. 150. rocznica1875 – Urodził się Stanisław Osiecki, działacz ruchu ludowego, poseł, wicemarszałek Sejmu, senator oraz minister w II Rzeczypospolitej. W okresie okupacji niemieckiej w latach 1940-1944 przewodniczący Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego, działającego w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. Po wojnie poseł do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy. Był inicjatorem budowy schroniska „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej w latach 20. XX wieku. Zmarł 12 maja 1967 roku. 150. rocznica1875 – Zmarł Carl Heinrich Knorr, niemiecki przedsiębiorca, założyciel marki Knorr. Urodził się 15 maja 1800 roku. 150. rocznica1901 – Czternaścioro polskich dzieci we Wrześni za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii zostało brutalnie wychłostanych przez niemieckiego nauczyciela. W reakcji na to przed szkołą zebrał się wzburzony tłum. 25 uczestników tych zajść władze niemieckie skazały kilka miesięcy później na kary więzienia i grzywny. Mimo represji, bojkot języka niemieckiego trwał we Wrześni do 1904 roku. Przeciw brutalnej germanizacji polskich dzieci protestowali Maria Konopnicka oraz Henryk Sienkiewicz. Konopnicka napisała wiersz „O Wrześni”, a Sienkiewicz w krakowskim czasopiśmie „Czas” opublikował dwa listy: „O gwałtach pruskich” oraz „List otwarty do J.C.M. Wilhelma II, króla pruskiego”. 1919 – Urodził się Gustaw Herling Grudziński, pisarz. Współzałożyciel Instytutu Literackiego w Paryżu, współredaktor miesięcznika „Kultura”, autor między innymi książek „Inny świat”, „Dziennik pisany nocą”. Zmarł 4 lipca 2000 roku. 1920 – Urodził się Andrzej Kozanecki, adwokat, w czasie II wojny światowej uczestnik konspiracji, publicysta „Tygodnika Warszawskiego”, więzień polityczny w latach 1948-1954. Zmarł 13 września 1994 roku. 105. rocznica1921 – Prezydent USA Warren Harding przekazał Marii Skłodowskiej-Curie kapsułkę z zawartością radu o wartości ówczesnych 100 tysięcy dolarów. Na zakup radu została zorganizowana zbiórka pieniędzy wśród Polonii amerykańskiej oraz amerykańskich milionerów. Gram tego pierwiastka, odkrytego w 1898 roku przez Marię Skłodowską-Curie i jej męża. trafił do Instytutu Radowego. Oprócz wymarzonego radu, Maria Skłodowska-Curie dostała dodatkową gotówkę na wyposażenie swojego laboratorium. 1921 – Urodził się Karl Dedecius, jeden z najwybitniejszych tłumaczy literatury polskiej na język niemiecki, kawaler Orderu Orła Białego. Sensację wzbudził jego przekład „Myśli nieuczesanych” Stanisława Jerzego Leca, sprzedany w nakładzie ponad 300 tysięcy egzemplarzy. W 1980 roku został założycielem i pierwszym dyrektorem Niemieckiego Instytutu Kultury Polskiej w Darmstadt, instytucji zajmującej się popularyzacją polskiej twórczości oraz kontaktami między oboma narodami. Wydał kilkadziesiąt antologii, jest edytorem 50-tomowej serii „Biblioteka Polska” obejmującej literaturę polską od średniowiecza po współczesność. Przetłumaczył ponad 300 poetów i prozaików w tym Mickiewicza, Miłosza, Różewicza, Herberta i Karola Wojtyłę. Za dzieło jego życia uznaje się 7-tomową „Panoramę literatury polskiej XX wieku”. Zmarł 26 lutego 2016 roku. 1925 – Urodził się Stefan Węgrzyn, fizyk, inżynier, automatyk, informatyk, specjalista teorii regulacji, profesor, wieloletni wykładowca Politechniki Śląskiej, przewodniczący Komitetu Informatyki Polskiej Akademii Nauk. Zmarł 28 lipca 2011 roku. 100. rocznica1935 – Uniwersytet Warszawski otrzymał imię Józefa Piłsudskiego. Uniwersytet Warszawski w latach 30. XX wieku stał się największą polską uczelnią. Pracowało w nim 250 profesorów i docentów, a naukę pobierało 10 tysięcy studentów. Uczelnia założona w 1816 roku, dziś jest największym i jednym z najstarszych uniwersytetów w Polsce. Zatrudnia blisko 3 tysiące pracowników naukowych, a w jej murach kształci się blisko 36,5 tysiąca studentów. 90. rocznica1935 – Urodziła się Hanna Krall, pisarka i publicystka. Podczas II wojny zginęło wielu członków jej rodziny, dlatego Holokaust i losy Żydów polskich stały się głównym tematem jej twórczości. Sławę zdobyła reportażem „Zdążyć przed Panem Bogiem” na podstawie wspomnień Marka Edelmana, jednego z dowódców powstania w getcie warszawskim. Autorka zbiorów reportaży: „Taniec na cudzym weselu”, „To ty jesteś Daniel”, ”Żal”, „Wyjątkowo długa linia”. Jej teksty były podstawą scenariuszy filmów „Krótki dzień pracy” Krzysztofa Kieślowskiego i „Daleko od okna” Jana Jakuba Kolskiego. 90. rocznica1940 – Do Auschwitz przywieziono z niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen grupę 30 więźniów kryminalnych narodowości niemieckiej, których oznaczono numerami obozowymi od 1 do 30. Mieli oni pełnić rolę więźniów funkcyjnych. Wcześniej, 27 kwietnia 1940 roku, Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Organizacją zajął się Rudolf Hoess, który 4 maja 1940 roku otrzymał nominację na komendanta obozu. Auschwitz został założony na przedmieściach Oświęcimia, włączonego przez nazistów do III Rzeszy. Funkcjonował w latach 1940-1945. Niemcy zgładzili w obozie co najmniej milion sto tysięcy ludzi, głównie Żydów. 85. rocznica 1940 – W niemieckim obozie koncentracyjnym Stutthof zmarł Bolesław Osiński, działacz Związku Polaków w Niemczech. Był jednym z inicjatorów utworzenia Polskiego Gimnazjum w Kwidzynie. Urodził się 25 grudnia 1872 roku. 85. rocznica 1943 – Oddział dyspozycyjny Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej „Motor 30” odbił pod Celestynowem 49 więźniów, przewożonych z Lublina do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Zginęło czterech eskortujących pociąg gestapowców. Śmiertelnie ranni zostali też dwaj AK-owcy. Akcją dowodził kapitan Mieczysław Kurkowski „Mietek”, jego zastępcą był podchorąży Tadeusz Zawadzki „Zośka”.1944 – Patrol Armii Krajowej odnalazł w okolicach Sarnak nad Bugiem niewybuch niemieckiej rakiety V-2. Po rozebraniu na części rakieta została zbadana w tajnych laboratoriach AK. Najważniejsze części rakiety V-2 oraz wyniki badań zabrane zostały do Wielkiej Brytanii w nocy z 25 na 26 lipca 1944 roku przez brytyjski samolot, który wylądował na terenie okupowanej Polski, w pobliżu Tarnowa. 1955 – Urodził się Józef Łuszczek, narciarz, pierwszy Polak, który został mistrzem świata w biegach narciarskich. W 1978 roku, podczas mistrzostw świata w Lahti, wygrał bieg na dystansie 15 kilometrów. 36 razy zdobył mistrzostwo Polski. Został wybrany na najlepszego polskiego sportowca 1978 roku w Plebiscycie Przeglądu Sportowego. W 2009 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. 70. rocznica1955 – Urodził się Zbigniew Preisner, właściwe nazwisko Zbigniew Kowalski, kompozytor. Skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, między innymi Krzysztofa Kieślowskiego: „Dekalog”, „Podwójne życie Weroniki”, trylogii „Trzy kolory” oraz Agnieszki Holland: „Tajemniczy ogród”, „Olivier”. Członek Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki Filmowej. W 1994 roku zdobył Césara za muzykę do filmu „Trzy kolory. Czerwony”, a rok później za kompozycję do filmu Jeana Beckera „Élisa”. W 1997 zdobył Srebrnego Niedźwiedzia na Festiwalu Berlińskim za „Wyspę przy ulicy Ptasiej”. Trzykrotnie został uznany za Najwybitniejszego Kompozytora Muzyki Filmowej przez Stowarzyszenie Krytyków Filmowych w Los Angeles. 70. rocznica1960 – Uprowadzony z Argentyny przez Mosad niemiecko-austriacki funkcjonariusz nazistowski Adolf Eichmann został przewieziony specjalnym samolotem do Izraela. Porwanie Eichmanna wywołało konflikt dyplomatyczny pomiędzy Izraelem aArgentyną oraz dyskusje na forum ONZ. Izraelski sąd skazał Eichmanna, głównego koordynatora i wykonawcę planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, na karę śmierci za ludobójstwo. Wyrok wykonano przez powieszenie, zwłoki spalono w krematorium i w nocy z 31 maja na 1 czerwca 1962 prochy rozsypano nad międzynarodowymi wodami Morza Śródziemnego. 65. rocznica 1980 – Henryk Jaskuła wpłynął do portu w Gdyni, kończąc trwający 344 dni samotny rejs dookoła świata na jachcie „Dar Przemyśla”. Henryk Jaskuła był pierwszym Polakiem i trzecim na świecie żeglarzem, który samotnie, bez zawijania do portów, okrążył Ziemię. W Gdyni czekały na niego tysiące ludzi. Schodząc z pokładu „Daru Przemyśla” przywitał zebranych słowami „Polsko kochana, Twój syn powrócił”. 45. rocznica 1990 – W Rumunii odbyły się pierwsze od 1937 roku wielopartyjne wybory parlamentarne. Kierowany przez byłego działacza partii komunistycznej Iona Iliescu Front Ocalenia Narodowego uzyskał 85 procent głosów i 2/3 miejsc w parlamencie. Szefem nowego rumuńskiego rządu, który składał się głównie z byłych komunistycznych działaczy, został Petre Roman. 35. rocznica1997 – Zmarł Edwin Kowalik, niewidomy pianista, który koncertował przez 40 lat, kompozytor i znawca muzyki. Komponował utwory fortepianowe, piosenki i pieśni. Jest autorem esejów i artykułów na temat muzyki. Bohater filmów dokumentalnych; „Chopin zapisany brajlem” i „Pamięci Edwina Kowalika” oraz reportażu radiowego „Codzienne życie pianisty”. W 1998 roku powstało Towarzystwo Muzyczne im. Edwina Kowalika, powołane dla wspierania i upowszechniania aktywnego uczestnictwa osób niewidomych w muzyce. 2005 – Zmarł Marian Foik, lekkoatleta, olimpijczyk, medalista olimpijski i mistrzostw Europy. Na krajowych bieżniach dominował przez 10 lat – od 1955 do 1965, zdobywając 18 tytułów mistrza Polski w biegach na 100 i 200 metrów oraz w sztafetach cztery razy 100 metrów. Zdobył srebrny medal olimpijski w Tokio w 1964 roku w sztafecie cztery razy 100 metrów oraz dwa srebrne medale na mistrzostwach Europy w Belgradzie w 1962 w biegu na 200 metrów i w sztafecie. Urodził się 6 października 1933 roku. 20. rocznica2005 – Zmarł Paul Ricoeur, francuski filozof, jeden z najbardziej znanych myślicieli francuskich II połowy XX wieku. Był działaczem socjalistycznym i chrześcijańskim. Jest autorem dzieł filozoficznych dotyczących polityki, psychoanalizy, egzegezy biblijnej, poetyki, hermeneutyki, teorii literatury. Urodził się 27 lutego 1913 roku. 20. rocznica2015 – Zmarł Antoni Kawałko, artysta malarz i grafik. Jest autorem między innymi serii pejzaży z Tyńca. Był prezes Nowohuckiego Koła Przyjaciół Sztuk Wszelkich im. Świętego Brata Alberta. Urodził się 15 lipca 1938 roku. 10. rocznica2015 – Zmarł Jan Prochyra, aktor teatralny , filmowy i dubbingowy, reżyser. Grał między innymi w warszawskich teatrach: Ateneum, Kwadrat i Nowym. Wystąpił w filmach: „Wielka majówka”, „Lata dwudzieste… lata trzydzieste…”, „Pułkownik Kwiatkowski”, „Stara Baśń”. Urodził się 2 grudnia 1948 roku. 10. rocznica 2020 – Zmarł Adolfo Nicolás Pachón SJ, hiszpański duchowny, przełożony generalny Towarzystwa Jezusowego. Na generała jezuitów został wybrany 19 stycznia 2008 przez 35. Kongregację Generalną Towarzystwa. Był 30. następcą założyciela Towarzystwa Jezusowego, świętego Ignacego Loyoli. Urodził się 29 kwietnia 1936 roku. 5. rocznica2024 – Zmarła Ewa Sikorska-Trela, chemik, polityk, związkowiec, posłanka na Sejm III kadencji. Była pracownikiem naukowo-technicznym w Instytucie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Gdańskiego. W latach 90. zaangażowała się w działalność NSZZ „Solidarność”. W latach 1997-2001 sprawowała mandat posłanki na Sejm III kadencji, wybranej w okręgu gdańskim z listy Akcji Wyborczej Solidarność. Urodziła się 2 stycznia 1943 roku. 1. rocznica 20 maja – Światowy Dzień Metrologii, upamiętniający podpisanie w 1875 roku przez przedstawicieli 17 państw Konwencji Metrycznej.20 maja – Światowy Dzień Pszczół, święto ustanowione w 2017 przez Organizację Narodów Zjednoczonych. 20 maja – Europejski Dzień Morza, uchwalony w 2008 roku.20 maja – Dzień Normalizacji Polskiej, święto ustanowione w 2010 z inicjatywy Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. 20 maja – w Polsce – Święto Straży Marszałkowskiej, uchwalone na mocy ustawy z 2018 roku. Informacyjna Agencja Radiowa/IAR/E.Porycka/dok./w Siekaj