Gdy potrzebna jest pomoc. Natychmiast! Świadczenia pieniężne z pomocy społecznej w formie zasiłku celowego i specjalnego zasiłku celowego

Celem pomocy społecznej jest wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, t. j.: Dz. U. z 2021 r., poz. 2268 ze zm.), dalej: u.p.s. Przepis ust. 4 zacytowanego artykułu precyzuje jednak, że potrzeby osób i rodzin korzystających z tejże pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej. Owa pomoc nigdy nie jest nieograniczona, nakłady na nią pochodzą bowiem ze środków publicznych i są zmienne. Zależą chociażby od takich czynników, jak: ogólna kondycja gospodarcza państwa, globalna sytuacja ekonomiczna czy też liczba osób ubiegających się o wsparcie. Dlatego też nie zawsze możliwe jest przyznanie wnioskodawcom świadczenia pieniężnego w oczekiwanej wysokości. Trzeba jednak z całą mocą podkreślić, że celem pomocy społecznej nie jest realizowanie wszystkich zgłaszanych potrzeb. Jednakże niektóre z nich (pożywienie, leki, ogrzewanie etc.) muszą być bezwzględnie zabezpieczone i to natychmiast. Formą takiej doraźnej pomocy – przyznawanej na zasadach ogólnych – jest zasiłek celowy, uregulowany w przepisie art. 39 u.p.s.

Przywołany przepis stanowi, że w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy, w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu. Decyzja w przedmiocie zasiłku celowego jest oparta na uznaniu administracyjnym, co oznacza że organ ma prawo do wyboru kierunku  rozstrzygnięcia, to jest oceny, czy świadczenie to powinno zostać przyznane i w jakiej wysokości. Zaznaczyć trzeba, że prawo do tego rodzaju pomocy otwiera spełnienie dwóch kryteriów: sytuacyjnego i dochodowego. Do pierwszej z wymienionych przesłanek nawiązuje przepis art. 7 u.p.s., w którym w formie katalogu otwartego wymieniono okoliczności, które uzasadniają objęcie danej osoby, czy też rodziny pomocą społeczną. Wśród nich znajdujemy między innymi: ubóstwo, bezdomność, sieroctwo, bezrobocie, długotrwałą lub ciężką chorobę, jak również potrzebę ochrony macierzyństwa lub wielodzietności. Drugi warunek odnosi się do maksymalnego progu dochodowego, wyznaczającego granicę objęcia danego podmiotu pomocą społeczną. Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 u.p.s., prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej co do zasady przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 776,00 zł oraz osobie w rodzinie, gdy dochód przypadający na osobę w rodzinie wynosi nie więcej niż 600,00 zł.

Świadczeniem o szczególnym, interwencyjnym i wyjątkowym charakterze jest specjalny zasiłek celowy, opisany w przepisie art. 41 pkt 1 u.p.s. Powołany przepis stanowi, iż w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Z dosłownej wykładni przywołanego przepisu wynika, iż aby otrzymać to świadczenie należy wypełnić przesłankę szczególnie uzasadnionego przypadku. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z dnia 7 lutego 2018 r. (sygn. akt II SA/Ke 36/18, LEX nr 2447545), stwierdził, iż „Przyznanie specjalnego zasiłku celowego winno uwzględniać okoliczności konkretnej sprawy (w tym indywidualną sytuację strony i ogólną sytuację pozostałych potrzebujących) oraz cele i zadania pomocy społecznej. Odstępstwo od konieczności spełnienia kryterium dochodowego powoduje, że przyznanie pomocy takim osobom, w sytuacji ograniczonych środków finansowych i dużej liczby uprawnionych oraz osób oczekujących na wsparcie, wymaga wyjątkowych okoliczności. Pomoc społeczna, także świadczona w formie zasiłku celowego, ma charakter uzupełniający. Pomoc ta nie zaspokaja całkowicie potrzeb jej beneficjentów. Powinni oni również wykorzystywać własne środki i możliwości”.

Przyznając pomoc każdorazowo ocenia się zatem nie tylko bieżącą sytuację wnioskodawcy, ale również kontekst udzielanego wsparcia. Dystrybuując zasiłki ze środków pomocy społecznej, organ administracji realizujący świadczenia musi mieć na względzie także potrzeby innych osób i rodzin. Ważne jest bowiem to, by świadczenia pieniężne z pomocy społecznej były przyznawane nie tylko natychmiast, ale i rozważnie.

 Autorka jest prawnikiem i historykiem, doktorem nauk humanistycznych. Pracuje na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jest członkiem Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Toruniu, orzekającym w sprawach z zakresu pomocy społecznej.

Zdjęcie ilustracyjne/Pixabay..com