30.11 Kalendarium historyczne – dok.

dokumentacja30 listopada 334. dzień rokuSłońce w znaku Strzelca wzeszło o 7.19, zajdzie o 15.30.Dzień będzie trwał osiem godzin i 11 minut. Imieniny obchodzą: Justyna, Andrzej, Konstanty i Ludosław. Kalendarium historyczne: 1427 – Urodził się Kazimierz Jagiellończyk, syn Władysława Jagiełły, Wielki Książę Litewski i król Polski. W latach 1453-1466 zwyciężył Zakon Krzyżacki i odzyskał dla Polski Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Przyłączył też księstwo oświęcimskie i część Mazowsza. Za jego panowania dynastia Jagiellonów zasiadła na tronach Litwy, Czech i Węgier. Przyczynił się do wzmocnienia znaczenia Sejmu i sejmików. Zmarł 7 czerwca 1492 roku. 595. rocznica1466 – Urodził się Andrea Doria, włoski dowódca floty, polityk genueński. Dowodził flotą w służbie królów Neapolu, papieży, króla Francji Franciszka I, cesarza Karola V. W 1527 roku wyzwolił Genuę spod wpływów francuskich i ustanowił tam Republikę Genueńską, stając na jej czele. Zmarł 25 listopada 1560 roku. 1508 – Urodził się Andrea Palladio, architekt włoski, teoretyk architektury. Zaprojektował między innymi kościół San Giorgio Maggiore w Wenecji. Jeden z pierwszych nowożytnych architektów, który sformułował w formie traktatu – „Cztery księgi o architekturze” – zasady organizacji i projektowania przestrzeni rezydencjalnych. Zmarł 19 sierpnia 1580 roku. 1591 – Urodził się Andrzej Bobola, jezuita, kaznodzieja, misjonarz, męczennik, święty Kościoła katolickiego, kanonizowany w 1938 roku. Autor tekstu ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza. Jeden z patronów Polski, patron Warszawy. Torturowany i zamordowany przez Kozaków 16 maja 1657 roku, podczas powstania Chmielnickiego, za nawracanie ruskiej ludności prawosławnej na katolicyzm. 1667 – Urodził się Jonathan Swift, irlandzki pisarz, autor licznych utworów satyrycznych, między innymi „Bitwy książek”, oraz politycznych, na przykład „Listów kupca bławatnego”. Najbardziej jest znany jednak jako twórca „Podróży Guliwera”, najważniejszej książki angielskiego oświecenia, która zyskała sobie ogromną popularność. Zmarł 19 października 1745 roku. 355. rocznica1670 – Urodził się John Toland, irlandzki pisarz polityczny, teolog i filozof, deista. Pozostawał pod silnym wpływem filozofii Johna Locke’a. Pisał liczne prace na temat filozofii, polityki oraz religii. Był radykalnym orędownikiem wolności. Po zerwaniu z katolicyzmem stał się zwolennikiem racjonalistycznej interpretacji Biblii. Jest autorem deistycznej liturgii „Pantheisticon”. Zmarł 11 marca 1722 roku. 1735 – Urodził się Onufry Kopczyński, pijar, pedagog, gramatyk; członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Towarzystwa Przyjaciół Nauk, autor pierwszego podręcznika gramatyki języka polskiego „Gramatyka dla szkół narodowych”. Pracom Onufrego Kopczyńskiego przypisuje się istotną rolę w zachowaniu tożsamości narodowej Polaków pozbawionych własnego państwa. Jego niewątpliwą zasługą było wprowadzenie polskiej terminologii gramatycznej. Jego podręczniki były przez dziesiątki lat używane w polskich szkołach. Zmarł 14 lutego 1817 roku. 1748 – Urodził się Joachim Albertini, włoski kompozytor operowy i kapelmistrz. Komponował utwory instrumentalne i wokalne. Głównymi jego dziełami są opery: „Don Juan” i „Don Giovanni”. Dyrygent kapeli dworskiej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od 1777 roku tworzył i działał w Polsce. Zmarł 27 marca 1812 roku. 1768 – Urodził się Jędrzej Śniadecki, lekarz, chemik, biolog, pedagog i filozof, profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Był twórcą polskiego słownictwa chemicznego i autorem pierwszego polskiego podręcznika chemii. Krzewiciel higieny i dietetyki, pionier wychowania fizycznego w Polsce. Autor podręczników: „Początki chemii” i „Teoria jestestw organicznych”. Zmarł 11 maja 1838 roku. 1783 – Urodził się Andrzej Franciszek Ksawery Dybek, lekarz chirurg, jeden z organizatorów i profesor Uniwersytetu Warszawskiego, współtwórca Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego. Ulepszył wiele narzędzi operacyjnych. Napisał prace, między innymi: „O klinice chirurgicznej” i „Uwagi nad niektórymi chorobami i operacjami”. Zmarł 5 lutego 1826 roku. 1786 – Wielki książę Toskanii Leopold II Habsburg, wprowadzając w życie reformę prawa karnego – kodeks karny dla Toskanii Leopoldina – zniósł, jako pierwszy, karę śmierci oraz wszelkie kary cielesne i hańbiące. W rocznicę tego wydarzenia współcześnie jest organizowana 30 listopada międzynarodowa akcja „Miasta dla życia”, czyli miasta przeciwko karze śmierci, obchodzona z inicjatywy ekumenicznej wspólnoty Sant Egidio.1817 – Urodził się Theodor Mommsen, historyk, pisarz, poeta oraz prawnik niemiecki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za 1902 rok. Komitet Noblowski uznał go za jednego z największych pisarzy historycznych. Najważniejsze dzieło Theodora Mommsena to „Historia Rzymu”. Zmarł 1 listopada 1903 roku. 205. rocznica1830 – W Rzymie zmarł papież Pius VIII. Główną linią jego pontyfikatu była troska o sprawy religijne i duszpasterskie. 24 maja 1829 wydał swą jedyną encyklikę „Traditi humilitati nostrae”, w której stwierdził, że postępująca laicyzacja życia publicznego jest skutkiem działalności protestanckich Towarzystw Biblijnych, obojętności wobec wiary i atakowania dogmatów Kościoła. Pius VIII zmarł po krótkim, półtorarocznym pontyfikacie. Urodził się 20 listopada 1761 roku. 1835 – Urodził się Mark Twain, właściwie Samuel Langhorne Clemens, amerykański pisarz pochodzenia szkockiego, satyryk i humorysta. Autor między innymi powieści „Przygody Tomka Sawyera”, „Przygody Hucka Finna”, „Włóczęga za granicą”, „Tajemniczy przybysz”, „Królewicz i żebrak” oraz autobiograficznej „Życie na Missisipi”, opisującej okres, kiedy pisarz był pilotem statków rzecznych. Zmarł 21 kwietnia 1910 roku. 1857 – Urodził się Odo Bujwid, pierwszy polski bakteriolog, pionier higieny i profilaktyki zdrowotnej, jeden z pierwszych polskich naukowców zajmujących się wytwórczością szczepionek leczniczych, w tym przeciwko wściekliźnie. Członek korespondent Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. W swoim domu w Krakowie założył wytwórnię surowic i szczepionek, która podczas okupacji niemieckiej dostarczała ludności polskiej szczepionek przeciwko durowi plamistemu. Zmarł 25 lub 26 grudnia 1942 roku. 165. rocznica1864 – Urodził się Andrzej Mielęcki, lekarz, założyciel polskich towarzystw i organizacji na Śląsku. W 1920 roku członek Polskiej Komisji Plebiscytowej w Katowicach. Został zamordowany przez niemieckich nacjonalistów 17 sierpnia 1920 roku. Tragiczna śmierć lekarza była jedną z przyczyn przyśpieszenia wybuchu II powstania śląskiego.1868 – Zmarł Hipolit Cegielski, wielkopolski przemysłowiec, filolog, nauczyciel, działacz społeczny. W 1846 roku założył w Poznaniu fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych – Zakłady imienia Hipolita Cegielskiego. Jeden z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej, autor pracy „Narzędzia i machiny rolnicze”. Współtwórca, wraz z Karolem Marcinkowskim, Towarzystwa Przemysłowego”. Urodził się 6 stycznia 1813 lub 16 stycznia 1815 roku. 1869 – Urodził się Stanisław Wyrzykowski, poeta, pisarz, tłumacz okresu Młodej Polski. Uprawiał lirykę refleksyjną z optymistyczną wizją świata. Autor trylogii powieściowej „Moskiewskie gody” oraz cenionych i do dziś wznawianych przekładów prozy Poego, Conrada, Kiplinga i Nietzschego. Zmarł 16 lutego 1949 roku. 1869 – Urodził się Nils Gustaf Dalén, szwedzki inżynier i wynalazca. W 1912 roku otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki „za wymyślenie automatycznych regulatorów przeznaczonych, w połączeniu z zasobnikami gazu, do zasilania światłem latarni morskich i pław świetlnych, co przyczyniło się do zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi”. Zmarł 9 grudnia 1937 roku. 1872 – W Glasgow rozegrano pierwszy oficjalny mecz piłkarski między reprezentacjami narodowymi, w którym Szkocja zremisowała bezbramkowo z Anglią. 150. rocznica1874 – Urodził się Winston Churchill, brytyjski mąż stanu, pisarz, historyk i strateg. Premier w latach 1940-45 i 1951-55. Laureat Literackiej Nagrody Nobla w 1953 roku za liczne eseje historyczne i 12-tomowe pamiętniki. Współautor porządku jałtańskiego. W sprawach Polski poszedł na kompromis ze Stalinem i zgodził się na utworzenie wschodnich granic Polski na podstawie tak zwanej linii Curzona. W marcu 1946 roku w przemówieniu w Fulton uznał zależność państw Europy Wschodniej od ZSRR, a użyty przez niego zwrot „żelazna kurtyna” pozostał synonimem zimnej wojny, podziału Europy i świata. W 2002 roku wygrał plebiscyt BBC na najwybitniejszego Brytyjczyka w historii. Zmarł 24 stycznia 1965 roku. 1874 – Urodziła się Lucy Maud Montgomery, kanadyjska pisarka, autorka „Ani z Zielonego Wzgórza” i sześciu kolejnych książek o Ani, między innymi: „Ania z Avonlea”, „Ania na Uniwersytecie” i „Wymarzony dom Ani”. W 1923 roku, jako pierwsza kobieta w historii Kanady została wybrana na członkinię Królewskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych. Zmarła 24 kwietnia 1942 roku. 1880 – Urodził się Adam Czerniaków, inżynier, działacz oświatowy i społeczny, publicysta, senator z ramienia BBWR, przewodniczący Rady Żydowskiej w Getcie Warszawskim. Z czasów niemieckiej okupacji pochodzi jego pamiętnik, pisany codziennie od 6 września 1939 aż do śmierci. Opisuje w nim osobiste przeżycia i sytuacje związane z codziennością w getcie, pisze również o nakazach, jakie mu zlecały władze okupacyjne jako przewodniczącemu Rady Żydowskiej. Odmówił podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu ludzi, gdy naziści podjęli decyzję o likwidacji getta w 1942 roku. Adam Czerniaków popełnił samobójstwo 24 lipca 1942 roku, protestując przeciwko deportacjom Żydów do obozu zagłady w Treblince.1888 – Urodził się Stanisław Vincenz, pisarz, eseista, badacz kultury, tłumacz i filozof. Autor szkiców o życiu dawnej Galicji. Znawca Huculszczyzny. W latach 20. XX wieku pracował jako redaktor miesięcznika „Droga”. Po wojnie pisał do paryskiej „Kultury”. Autor książek: „Na wysokiej połoninie”, „Po stronie pamięci”, „Dialog z Sowietami” i „Tematy żydowskie”. Od 1939 roku mieszkał za granicą. Zmarł 28 stycznia 1971 roku. 1889 – Urodził się Andrzej Teslar, poeta, tłumacz, publicysta, major Wojska Polskiego. Był żołnierzem Legionów od 1914 do 1917 roku, od 1922 roku przebywał za granicą. Wykładał teorię wojskowości w Centre d’Études Polonaises w Paryżu. Podczas II wojny światowej – oficer łącznikowy Naczelnego Dowództwa Armii Polskiej we Francji. Od 1953 wykładał na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w filii w Chicago. Przetłumaczył na francuski powieść „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza. Wydał podręcznik do nauki języka angielskiego i języka francuskiego dla żołnierzy. W 1935 roku otrzymał Srebrny Wawrzyn Akademicki Polskiej Akademii Literatury. Zmarł 23 lipca 1961 roku. 1889 – Urodził się Edgar Douglas Adrian, brytyjski neurofizjolog, badacz funkcjonowania układu nerwowego i narządów zmysłu. Profesor Uniwersytetu Cambridge. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1932 roku wraz z Charlesem Sherringtonem. Zmarł 4 sierpnia 1977 roku. 1900 – Zmarł Oscar Wilde, angielski poeta, aforysta, pisarz, reprezentant modernistycznego estetyzmu, mistrz paradoksu. Rozgłos przyniosły mu wypowiedzi o sztuce, zawierające stwierdzenia zaskakujące, sprzeczne z powszechni przyjętymi, tak zwane paradoksy. Autor powieści „Portret Doriana Graya”, komedii obyczajowych „Brat marnotrawny”, ”Wachlarz Lady Windermere”, „Bądźmy poważni na serio”, a także bajek, esejów, nowel i wierszy, jak „Ballada o więzieniu w Reading”, w którym przebywał dwa lata, skazany za utrzymywanie kontaktów homoseksualnych, co wówczas w Wielkiej Brytanii było przestępstwem. Urodził się 16 października 1854 roku. 1901 – Zmarł Edward John Eyre, angielski podróżnik, badacz kontynentu australijskiego, odkrywca największego jeziora w Australii, nazwanego jego imieniem, oraz jeziora Torrens i Gór Flindersa. W latach 1840-1841, z towarzyszącym mu Aborygenem Wylie, jako pierwszy Europejczyk przeszedł linię brzegową Wielkiej Zatoki Australijskiej i niziny Nullarbor. Było to pierwsze przejście białego człowieka przez pustynne obszary południa Australii. W latach 1862-1866 pełnił funkcję gubernatora Jamajki. Urodził się 5 sierpnia 1815 roku. 1904 – Urodził się Andrzej Kuśniewicz, poeta, pisarz, dyplomata. W czasie II wojny światowej żołnierz Polskich Sił Zbrojnych, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych. Wieloletni redaktor „Miesięcznika Literackiego”. Autor powieści: „Król Obojga Sycylii”, „Strefy”, „Trzecie królestwo”, „Eroica”, „Stan nieważkości”, „Witraż”, „W drodze do Koryntu” oraz zbiorów poezji: „Diabłu ogarek”, „Piraterie”, „Czas prywatny”, „Słowo o nienawiści”. W aktach IPN zachowały się dokumenty na temat jego współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa, której agentem miał być od 1953 roku. Zmarł 14 maja 1993 roku. 1904 – Urodził się Clyfford Still, amerykański malarz, wykładowca sztuki na Uniwersytecie Stanowym w Waszyngtonie i w Kalifornijskiej Szkole Sztuk Pięknych w San Francisco. Był przedstawicielem „malarstwa barwnych płaszczyzn” – tworzył obrazy niefiguratywne, oparte na skomplikowanym zestawianiu różnych barw. Zmarł 23 czerwca 1980 roku. 1915 – Urodził się Henry Taube, amerykański chemik, prowadził prace z dziedziny chemii nieorganicznej, profesor Uniwersytetu Stanforda. Za badania nad mechanizmami przenoszenia elektronów w reakcjach utleniania i redukcji otrzymał w 1983 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Zmarł 16 listopada 2005 roku. 1917 – Urodziła się Joanna Guze, historyk sztuki, popularyzatorka malarstwa, tłumaczka literatury francuskiej i rosyjskiej. Autorka prac „Impresjoniści”, „Na tropach sztuki”, „Twarze z portretów”, „Spotkania w muzeach świata” oraz słuchowisk radiowych dla młodzieży. W sierpniu 1980 dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami. Zmarła 12 stycznia 2009 roku. 105. rocznica1922 – W Łęczycy urodził się Józef Szczepański, pseudonim „Ziutek”, poeta, członek Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W Powstaniu Warszawskim dowodził jedną z drużyn „Parasola”, w której walczył na Woli i Starym Mieście. Jego twórczość to kronika walk „Parasola”. Pisał w czasie trwania walk powstańczych. Jest autorem piosenek: „Pałacyk Michla”, „Parasola Piosenka Szturmowa”, znanego wiersza o wymowie antysowieckiej „Czerwona zaraza” oraz wiersza „Dziś idę walczyć, Mamo!”. Ranny, zmarł 10 września 1944 roku w szpitalu powstańczym. 100. rocznica1926 – Urodził się Andrew Victor Schally, amerykański biochemik i lekarz polskiego pochodzenia. Od 1962 roku profesor uniwersytetu w Nowym Orleanie. Za odkrycie zjawiska wydzielania hormonów w podwzgórzu mózgu otrzymał w 1977 roku nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny, wspólnie z Rosalyn Yalow i Rogerem Guilleminem. 1927 – Urodziła się Nina Polan, aktorka i reżyser teatralna, dyrektor Polskiego Instytutu Teatralnego w Stanach Zjednoczonych w latach 1984-2014, członkini Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku. Znana ze swej działalności na rzecz propagowania kultury polskiej za granicą. Zagrała w kilku filmach, między innymi: „Wybór Zofii” i „Gorączka”. Do jej najbardziej znanych realizacji reżyserskich należą: „Alfa” Sławomira Mrożka, „Pastorałka” Leona Schillera oraz wileńska wersja „Halki” Stanisława Moniuszki. Zmarła 16 lutego 2014 roku w Nowym Jorku. 95. rocznica 1930 – Urodził się Andrzej Gąsiennica-Roj, narciarz, alpejczyk, wielokrotny mistrz i reprezentant Polski, olimpijczyk z Oslo w 1952 roku i Cortina d’Ampezzo w 1956 roku. W latach 50. XX wieku jeden z czołowych alpejczyków świata w zjeździe. Także rajdowiec, trener i ekspert FIS do spraw narciarstwa zjazdowego. Zmarł 15 lipca (niektóre źródła podają też 15 listopada) 1989 roku. 1930 – Urodził się Bogdan Wojdowski, pisarz, krytyk literacki i teatralny, publicysta pochodzenia żydowskiego. Jako młody chłopak został uratowany z siostrą z getta warszawskiego. W powieści „Chleb rzucony umarłym” ukazał wstrząsający obraz życia w warszawskim getcie oraz psychikę ofiar hitleryzmu. Autor opowiadań: „Wakacje Hioba”, „Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat”, 'Maniuś Bany”. Zmarł 21 kwietnia 1994 roku. 1931 – Urodził się Jan Himilsbach, aktor, pisarz, autor zbiorów opowiadań „Monidło”, „Przepychanka”, z zawodu kamieniarz. W filmach grał epizody. Ze względu na charakterystyczny wygląd i zachrypnięty głos obsadzano go zazwyczaj w rolach ludzi z marginesu. Wystąpił między innymi w obrazach: „Rejs”, „Książę sezonu”, „Nie ma róży bez ognia”, „Wniebowzięci”, „Wiosna panie sierżancie”, „Brunet wieczorową porą”, „Jan Serce”. Był znany z niekonwencjonalnego stylu życia, zasłynął też jako autor specyficznych złotych myśli. Niezwykle barwna postać warszawskiego świata artystycznego. Zmarł 11 listopada 1988 roku. 1935 – Zmarł Fernando Pessoa, portugalski poeta, pisarz, krytyk literacki, tłumacz, filozof, przedstawiciel modernizmu. Jest uważany za najwybitniejszego portugalskiego poetę XX wieku. Pisał także w języku angielskim i francuskim. Razem z Almedą Negreirosem i Mário de Sá Carneiro założył, ważne dla współczesnej literatury portugalskiej pismo literackie „Orpheu”. Urodził się 13 czerwca 1888 roku. 1937 – Urodził się Ridley Scott, brytyjski reżyser i producent filmowy, twórca takich słynnych filmów, jak: „Obcy – ósmy pasażer Nostromo”, „Łowca Androidów”, „Thelma i Louise”, „Gladiator”, „Marsjanin” czy „Helikopter w ogniu”. Ridley Scott był czterokrotnie nominowany do Oscara – trzykrotnie za reżyserię oraz jednokrotnie za najlepszy film. Zdobył również pięć nominacji do Złotych Globów, co przełożyło się na jedną wygraną statuetkę za film „Marsjanin”. 85. rocznica 1942 – Samolot z generał Władysławem Sikorskim na pokładzie, lecący z Montrealu do Waszyngtonu, musiał awaryjnie lądować z powodu zatrzymania pracy wszystkich silników. Ponad pół roku później, 4 lipca 1943 roku, doszło do katastrofy lotniczej w Gibraltarze, w której zginął generał Sikorski oraz 15 innych osób. W celu zbadania katastrofy przeprowadzono kilka niezależnych śledztw. Historycy nie osiągnęli konsensusu co do przyczyn i okoliczności tragicznego wypadku. 80. rocznica1942 – W III Rzeszy, w ramach programu eliminacyjnego „Akcja T4”, nakazano szpitalom psychiatrycznym głodzenie pacjentów. Zgodnie z tajną dyrektywą „w związku z wojenną sytuacją żywnościową i zdrowiem pacjentów istniejących szpitali”, pacjentów „u których nie uzyskuje się wyraźnych postępów w leczeniu” należało „bezzwłocznie” poddać „specjalnej diecie”. Składała się ona wyłącznie z warzyw gotowanych na wodzie. 80. rocznica1945 – W Londynie powstał Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Na jego prezesa wybrano Stanisława Strońskiego. Organizacja prowadzi działalność kulturalną i wydawniczą, organizowała pomoc materialną dla pisarzy, a od 1976 wydaje czasopismo „Pamiętnik Literacki”. Od 1951 roku przyznaje swoje nagrody literackie. Laureatami byli między innymi: Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz i Sławomir Mrożek. 1945 – Urodził się Roger Glover, brytyjski kompozytor, muzyk, producent, autor tekstów, basista grupy Deep Purple w latach 1969-1973 oraz od 1984. Zajmuje się także amatorsko fotografią artystyczną oraz malarstwem. Występował gościnnie na płytach wielu wykonawców. W latach 70. był producentem płyt między innymi grup Nazareth i Judas Priest. W 2016 został wprowadzony do Rock and Roll Hall of Fame. 1945 – W Hamburgu wykonano wyroki śmierci na kapitanie, drugim oficerze i oficerze medycznym niemieckiego okrętu podwodnego U-852, skazanych za zamordowanie 13 marca 1944 roku 31 rozbitków ze storpedowanego wcześniej na południowym Atlantyku greckiego statku „Peleus”. Kapitan Heinz-Wilhelm Eck rozkazał otworzyć ogień do tratw z rozbitkami z karabinów maszynowych i broni przeciwlotniczej, użyto również granatów ręcznych. W wyniku ostrzału zginęła większość członków załogi parowca, przeżyło jedynie czterech z 35 rozbitków. Uratował ich po ponad miesiącu portugalski statek. 1947 – Zmarł Ernst Lubitsch, niemiecki reżyser filmowy, ceniony w Hollywood, twórca między innymi filmów „Anna Boleyn” i „Parada miłości”. Reżyserował między innym filmy z Polą Negri. Udźwiękowienie filmu umożliwiło mu zajęcie się musicalem. W 1946 Ernst Lubitsch otrzymał Oscara honorowego za całokształt twórczości. Urodził się 28 stycznia 1892 roku. 75. rocznica1947 – Urodził się David Mamet, amerykański dramatopisarz pochodzenia żydowskiego, scenarzysta i reżyser filmowy. Autor scenariuszy do filmów „Listonosz zawsze dzwoni dwa razy”, „Werdykt”, „Nietykalni”, „Ronin”. Wyreżyserował obrazy: „Hiszpański więzień”, „Dom gry”, „Wydział zabójstw”, „Fortuna kołem się toczy”, „Skok”. 75. rocznica1955 – Urodził się Marek Sobczyk, malarz, grafik, teoretyk sztuki, pedagog, tworzy kompozycje figuralne, instalacje i obiekty przestrzenne. W latach 1991-1996 prowadził wspólnie z Jarosławem Modzelewskim prywatną Szkołę Sztuki w Warszawie. Autor książki „Uproszczenie sztuki”. 1957 – Zmarł Beniamino Gigli, włoski śpiewak operowy – tenor. Występował na scenach między innymi mediolańskiej La Scali i nowojorskiej Metropolitan Opera. Był uznawany za następcę Enrico Caruso. Wykonywał partie liryczne w operach Giuseppe Verdiego, Giacomo Pucciniego i Amilcare Ponchiellego, a także popularne pieśni włoskie, szczególnie neapolitańskie. Grał role w wielu filmach muzycznych. Jego autobiografia – „Pamiętniki” została wydana także w Polsce. Urodził się 20 marca 1890 roku. 70. rocznica1957 – Urodził się Andrzej Urny, gitarzysta blues-rockowy i rockowy, kompozytor, aranżer, producent muzyczny. Na początku lat 80. był muzykiem zespołu Dżem, z którym nagrał przeboje „Paw” i „Whisky”. Następnie grał z grupami: Krzak, Perfect, Woo Boo Doo i Young Power. Współpracował też z wieloma innymi wykonawcami, między innymi z Urszulą Sipińską, Martyną Jakubowicz, Włodzimierzem Kiniorskim i Józefem Skrzekiem. Zmarł 18 listopada 2021 roku. 65. rocznica1960 – Na emigracji w Waszyngtonie zmarł Antoni Chruściel, pseudonim „Monter”, generał, dowódca wszystkich oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim. Po kapitulacji Powstania przebywał w niemieckim oflagu koło Norymbergii. Po wojnie był zastępcą Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych w Londynie, później – Inspektorem Komisji Likwidacyjnej. Władze PRL pozbawiły go polskiego obywatelstwa, decyzję tę uchylono dopiero 11 lat po jego śmierci. Trzykrotnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. W 2004 roku jego prochy spoczęły na warszawskich Powązkach. Urodził się 16 czerwca 1895 roku. 1961 – Zmarł Stanisław Kazuro, dyrygent, kompozytor, pedagog, profesor Konserwatorium Warszawskiego, zasłużony dla rozwoju ruchu muzycznego w Polsce. W 1920 roku w stopniu oficera brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Jako kapelmistrz Filharmonii Warszawskiej założył chór oratoryjny. Utworzył też chór Polska Kapela Ludowa, z którym wiele koncertował i dokonał licznych nagrań płytowych. Podczas II wojny światowej w latach 1939-1944 kierował tajnym Konserwatorium i zainicjował „popołudniowe chwile muzyki poważnej” dla mieszkańców Powiśla. Po upadku Powstania Warszawskiego zamieszkał w Krakowie. W 1945 zainicjował odbudowę Konserwatorium Warszawskiego, noszącego od 1946 nazwę Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, której był rektorem. Urodził się 1 sierpnia 1881 roku. 1962 – W Warszawie w trakcie prac związanych z poszerzaniem Trasy W-Z przesunięto o 21 metrów zabytkowy, XVII wieczny kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Miejsce, gdzie dawniej stał- zostało zaznaczone na Alei Solidarności granitową kostką. Pierwsze nabożeństwo odprawiono w trakcie budowy świątyni, 8 września 1682, w kaplicy w podwarszawskim Lesznie, dziś dzielnicy Warszawy. Kościół został poświęcony 27 kwietnia 1732 przez legata papieskiego w Polsce Camillo Paolucciego. W czasie II wojny był położony w granicach Getta, po wojnie został odbudowany. 60. rocznica1967 – Jemen Południowy uzyskał niepodległość od Wielkiej Brytanii. 55. rocznica1970 – Zmarła Nina Ricci, francuska kreatorka mody, z pochodzenia Włoszka. W 1932 roku założyła w Paryżu z synem Robertem dom mody Nina Ricci i firmę produkującą perfumy i kosmetyki. Urodziła się 14 stycznia 1882 roku. 1979 – Wytwórnia Muzyczna Harvest wydała album „The Wall” zespołu Pink Floyd. Oficjalna premiera płyty odbyła się podczas MIDEM w Cannes w 1980 roku. Album okazał się jednym z najlepiej sprzedających się w historii muzyki rockowej, osiągnął status 23-krotnej platynowej płyty. Wywarł znaczny wpływ na muzyków z kręgu rocka. W 2003 roku został sklasyfikowany na 87. miejscu listy 500 albumów wszech czasów magazynu „Rolling Stone”. 1979 – Zmarł Herbert Marx, znany jako Zeppo, jeden z braci Marx, amerykański aktor, komik. Wraz z braćmi grał między innymi w filmach: „Małpi interes”, 'Orzechy kokosowe”, „Końskie pióra”, „Kacza zupa”. Urodził się 25 lutego 1901 roku. 1980 – Papież Jan Paweł II ogłosił encyklikę „Dives in misericordia”. Razem z wcześniejszą encykliką „Redemptor hominis” o Chrystusie i późniejszą „Dominum et vivificantem” o Duchu Świętym, stanowi trzyczęściową refleksję na temat Boga jako Trójcy Świętej, którą papież podjął na początku swego pontyfikatu. Encyklika poświęcona jest problematyce Miłosierdzia Bożego i jego znaczenia w moralności chrześcijańskiej. 1982 – Ukazała się szósta płyta Michaela Jacksona „Thriller”, najlepiej sprzedający się album wszech czasów. Liczba sprzedanych egzemplarzy na całym świecie wynosi ponad 100 milionów, z czego tylko w USA 33 miliony. Płyta spędziła łącznie rekordowe 37 tygodni na szczycie amerykańskiej listy przebojów Billboard 200 oraz cały rok w pierwszej dziesiątce tej listy. 40. rocznica1988 – Telewizyjna debata Lecha Wałęsy z Alfredem Miodowiczem, transmitowana przez TVP1. Jej tematem był pluralizm związkowy oraz sytuacja polityczna w Polsce. Po transmisji 63 procent oglądających przyznało zwycięstwo Lechowi Wałęsie. Było to pierwsze pojawienie się Lecha Wałęsy w telewizji od czasu stanu wojennego, wprowadzonego 13 grudnia 1981 roku. 1990 – W Japonii zadebiutowała konsola do gier Super Nintendo. Osiągnęła wielki sukces w krajach zachodniej Europy, USA oraz w Japonii 1990 – Zmarł Edward Eugeniusz Chudzyński, oficer, dramatopisarz, autor tekstów piosenek i słuchowisk, krytyk literacki i teatralny, poeta. Członek kabaretu „Pe-Ch”. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych. Podczas okupacji hitlerowskiej, od 1940, w konspiracji. Brał udział w Powstaniu Warszawskim, został ciężko ranny podczas walk. Po Powstaniu jeniec w niemieckim stalagu. Od 1946 publikował w tygodniku „Lwów i Wilno”. Od 1947 roku na emigracji w Wielkiej Brytanii. Laureat I nagrody teatralnej Roku Mickiewiczowskiego w 1956. Urodził się 13 września 1921 roku. 1993 – W USA zmarł profesor Wacław Jędrzejewicz, żołnierz Legionów Polskich, działacz polonijny. Przebywał na emigracji od 1941 roku. Był współtwórcą i wieloletnim szefem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, był profesorem slawistyki, wykładowcą języka i literatury rosyjskiej. Urodził się 29 stycznia 1893 roku. 1994 – W Krakowie rozpoczęło działalność Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”, obecnie Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”. Jest to nowoczesny obiekt, odwołujący się do dawnej sztuki tego kraju. Oprócz stałej ekspozycji organizowane są także wystawy czasowe, związane ze sztuką, kulturą i techniką japońską. Ponadto instytucja prowadzi kursy parzenia herbaty, układania kwiatów oraz kursy języka japońskiego. 2003 – Zmarła Gertrude Ederle, amerykańska pływaczka, pierwsza kobieta, która przepłynęła kanał La Manche. Była trzykrotną medalistką olimpijską z Paryża w 1924 roku i czterokrotną rekordzistką świata. Urodziła się 23 października 1905 roku. 2004 – Na Podhalu doszło do trzęsienia ziemi o sile 3,6-4,7 w skali Richtera. Epicentrum miało miejsce w okolicach Czarnego Dunajca, we wsi Ciche i Miętustwo. Popękały ściany budynków, zostały uszkodzone także kominy. Wstrząsy rejestrowane przez sejsmografy w Polsce najczęściej powstają w wyniku szkód górniczych, ale są też efektem ruchów skorupy ziemskiej – najczęściej w Tatrach, Beskidach, Pieninach i Karkonoszach, ale też na Warmii i Mazurach. Najsilniejsze, o sile 6, miało miejsce w 1443 roku, odnotowane we Wrocławiu, Brzegu i Krakowie. Zginęło wówczas około 30 osób, częściowo został zniszczony krakowski kościół świętej Katarzyny. 2004 – IPN wszczął śledztwo w sprawie zbrodni katyńskiej, przeprowadzonej na podstawie decyzji sowieckiej Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii z 5 marca 1940 roku. Prokuratorzy przyjęli, że funkcjonariusze ZSRR bezprawnie i umyślnie pozbawili życia niemal 22 tysięcy polskich jeńców wojennych i cywilów, co stanowi zbrodnię wojenną i ludobójstwo. W śledztwie IPN przesłuchano ponad 3,5 tysiąca świadków, z których większość to członkowie rodzin zamordowanych, także wdowy katyńskie. Śledczy IPN otrzymali pomoc prawną z Ukrainy, gdzie także znajdują się masowe groby polskich żołnierzy zamordowanych przez NKWD. Do tej pory nie ma jednak dostępu do dokumentów z archiwów rosyjskich. 2006 – Około 300 osób zginęło po zejściu lawiny błotnej ze zbocza wulkanu Mayon na filipińskiej wyspie Luzon. Mayon uznawany jest obecnie za najaktywniejszy wulkan Filipin. Erupcje są notowane od 1616. Najtragiczniejszy w skutkach był wybuch z 1 lutego 1814, który zniszczył wiele okolicznych miejscowości i spowodował ponad 1200 ofiar śmiertelnych. 2007 – Papież Benedykt XVI wydał swą drugą encyklikę „Spe salvi”. Poświęcona jest nadziei w życiu chrześcijanina. Tytuł encykliki nawiązuje do tekstu „w nadziei już jesteśmy zbawieni” z listu świętego Pawła do Rzymian 15. rocznica2010 – Zmarła Gabriela Kownacka, aktorka teatralna i filmowa. Występowała w teatrach warszawskich: Współczesnym, Studio i Narodowym. Zagrała w kilkudziesięciu filmach, w tym: „Halo Szpicbródka”, „Trędowata”, „Urodziny młodego warszawiaka”, „Kronika wypadków miłosnych”. Dużą popularność przyniosła jej rola Anki Kwiatkowskiej w serialu telewizyjnym „Rodzina zastępcza”. Wystąpiła w ponad 60 rolach Teatru Telewizji i zagrała w 40 spektaklach teatralnych. Urodziła się 25 maja 1952 roku. 2010 – Zmarł Mirosław „Kiton” Olszówka, aktor, mim, reżyser, współtwórca Teatru Scena Ruchu, menadżer zespołow muzycznych Voo Voo i Osjan, producent widowisk i koncertów, dyrektor Międzynarodowego Festiwalu „Strefa Inne Brzmienia”. Był prezesem „Stowarzyszenia Janowiec” i jego współzałożycielem. Poprzez różne wydawnictwa przybliżał turystom krajowym i zagranicznym małopolski przełom Wisły. Urodził się 22 kwietnia 1960 roku. 2011 – Zmarł Zdenek Miler, czeski scenarzysta i rysownik, twórca filmów animowanych, w tym słynnego Krecika – bohatera kreskówek dla dzieci. Stworzył około 70 filmów, większość z nich o Kreciku. Za pierwszy z nich „Jak Krecik dostał nowe spodenki”, w 1956 roku na festiwalu w Wenecji otrzymał nagrodę Weneckiego Lwa, a następnie nagrodę na festiwalu w Montevideo. Urodził się 21 lutego 1921 roku. 2011 – W Mińsku na Białorusi zakończył się proces domniemanych sprawców zamachu w mińskim metrze, gdzie 11 kwietnia w eksplozji bomby zginęło 15 osób, a ponad 200 zostało rannych. Oskarżeni Dymitryj Kanawałau i Uładzisłau Kawalou zostali skazani na karę śmierci. Zdaniem obserwatorów, okoliczności zamachu nie zostały wyjaśnione, wina oskarżonych niedowiedziona, a sam proces nie spełniał standardów niezależności. O ułaskawienie i rezygnację z wykonania kary apelowały organizacje międzynarodowe i matka jednego ze skazanych. Rodzinę Kawaloua poinformowano o wykonaniu wyroku. Kanawalau prawdopodobnie również został rozstrzelany. 2013 – Zmarła Teresa Sułowska-Bojarska, pisarka, poetka i pedagog, działaczka podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, łączniczka Armii Krajowej, uczestniczka Powstania Warszawskiego. Urodziła się 20 czerwca lub 30 lipca 1923 roku. 2015 – Zmarł Tomasz Bonarowski, realizator i producent muzyczny, który przyczynił się do powstania brzmienia polskiej sceny lat 90., a także muzyk sesyjny. Członek Akademii Fonograficznej ZPAV. W połowie lat 80. grał w zespołach Sze Sze, Rocka’s Delight i Marilyn Monroe, a w latach 1989-1995 był członkiem No Limits. Pierwszą zrealizowaną przez niego płytą była „Zegarmistrz światła purpurowy” Tadeusza Woźniaka w 1991 roku. Współpracował z wykonawcami takimi, jak Acid Drinkers, Patrycja Markowska, Coma, Myslovitz, czy Vader. Wielokrotnie nominowany do nagrody Fryderyk w kategorii „realizator/producent”. Urodził się 23 lutego 1969 roku. 2016 – Kapitan marynarki Katarzyna Mazurek została pierwszą kobietą w historii polskiej wojskowości, która objęła dowodzenie okrętem Marynarki Wojennej – ORP „Lublin”. Okręt, wybudowany w 1989 roku, wchodzi w skład 8. Flotylli Obrony Wybrzeża. Przeznaczony jest do transportu żołnierzy desantu ze sprzętem i pojazdami, stawiania min morskich oraz ewakuacji ludzi. 2017 – Zmarł Konrad Herrmann, duchowny rzymskokatolicki, prałat honorowy Ojca Świętego, społecznik, założyciel Domu Brata Alberta i hospicjum w Zielonej Górze. Działał także w Towarzystwie do Walki z Kalectwem, które zajmowało się pomocą ludziom niepełnosprawnym. Był kapelanem w związkach kombatanckich: Armii Krajowej, Nauczycieli Tajnego Nauczania i Związku Sybiraków. Urodził się 19 lipca 1929 roku. 5. rocznica2017 – Zmarł Maciej Kijowski, operator filmowy, autor zdjęć do wielu znanych obrazów. Jeszcze w czasie studiów w Łódzkiej Filmówce nakręcił etiudę Romana Polańskiego „Dwaj ludzie z szafą”. Realizował zdjęcia do filmów Stanisława Jędryki, Kazimierza Kutza, Leonarda Buczkowskiego, Andrzeja Wajdy czy Jerzego Kawalerowicza. Urodził się 1 stycznia 1935 roku. 5. rocznica2018 – Zmarł Jan Chwałek, duchowny katolicki, muzykolog, organmistrz. Zbudował 10 instrumentów organowych. Był dyrektorem Instytutu Muzykologii i szefem katedry Instrumentologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, z którymi był związany od 1982 do 2005 roku. Wcześniej współpracował z Krakowskim Oddziałem Pracowni Konserwacji Zabytków. Wykładał również w Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu. Był członkiem wielu muzykologicznych gremiów, zasiadał między innymi w sekcji Muzykologii Związku Kompozytorów Polskich, należał do International Musicological Society i Gesellschaft der Orgelfreunde. Urodził się 7 stycznia 1930 roku. 2018 – Zmarł George Bush senior, amerykański przedsiębiorca naftowy i polityk, 43. wiceprezydent Stanów Zjednoczonych i 41. prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1989-1993, dyrektor CIA, ojciec 43. prezydenta USA George’a W. Busha. Jako przywódca USA wspierał przemiany polityczne i gospodarcze w Europie Środkowo-Wschodniej, a po upadku ZSRR zainicjował pokojową współpracę z Rosją. W trakcie jego prezydentury Stany Zjednoczone prowadziły interwencję zbrojną w Panamie oraz operacje militarne w ramach międzynarodowej koalicji w czasie I wojny w Zatoce Perskiej. Urodził się 12 czerwca 1924 roku. 2019 – Zmarł Roman Loth, uczony, polonista, profesor nauk humanistycznych, pracownik Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, specjalności naukowe: bibliografia, dokumentacja, edytorstwo naukowe, historia literatury polskiej, harcerz Szarych Szeregów. Urodził się 11 grudnia 1931 roku. 2020 – Zmarł François Chapeville (urodzony jako Franciszek Chrapkiewicz), polski i francuski biochemik, na stałe mieszkający w Paryżu. Po wojnie wyjechał do Francji, gdzie ukończył weterynarię, a także biochemię i biologię molekularną. Dokonał między innymi odkrycia sposobu komunikowania się białek tworzących strukturę organizmów. Urodził się 2 stycznia 1924 roku. 2021 – Zmarła Marie-Claire Blais, kanadyjska poetka i powieściopisarka, tworząca w języku francuskim. Zyskała rozgłos realistyczno-groteskową powieścią z życia rodziny chłopskiej „Pierwsza zima w życiu Emmanuela”. Urodziła się 5 października 1939 roku. 1. rocznica30 listopada – Międzynarodowa akcja „Miasta dla życia”, czyli miasta przeciwko karze śmierci, obchodzona z inicjatywy ekumenicznej wspólnoty Sant Egidio dla upamiętnienia zniesienia kary śmierci w pierwszym kraju świata – Wielkim Księstwie Toskanii – w 1786 roku. 30 listopada – Dzień Pamięci Wszystkich Ofiar Wojen Chemicznych. Informacyjna Agencja Radiowa/IAR/D.Panek/dok./w Siekaj